Burgemeester in oorlogstijd
Wat is wijsheid in 1940 voor een burgemeester? Aanblijven? Dan ben je gedwongen tot samenwerking met de bezetter. Of aftreden? Dan wordt je plaats waarschijnlijk ingenomen door een NSB’er.
Besef ook dat niemand in 1940 wist hoe lang de oorlog zou duren. En wie hem zou winnen!
Frans Uijen
Frans Uijen (1878-1956) is burgemeester van Waalre van 1931 tot 1943. Hij staat bekend om zijn zuinigheid. Zo wil hij in de crisistijd van 1932 niet feestelijk ingehaald worden. Hij is gewoon met de trein uit de stad naar station Aalst-Waalre gekomen.
Maar soms gaat hij ook wel wat te ver. De straatverlichting wordt in die tijd door de vrouwen van de veldwachters beheerd. Deze schakelaar zat bij hen thuis aan de muur. Voor 100 gulden per jaar moesten zij elke avond die schakelaar omdraaien. De burgemeester ziet een kans om te bezuinigen. Hij vraagt hun om de verlichting telkens uit te zetten als er even een heldere maan door de wolken breekt. Zij nemen daarop ontslag en gedurende enkele maanden is er helemaal geen straatverlichting.
In de zomer van 1941 heft de bezetter alle gemeenteraden op. Burgemeesters zijn voortaan ‘leider’ van een gemeente. Zij worden wel gecontroleerd door de (Duitse) overheid, maar niet meer door een gemeenteraad, de vertegenwoordigers van de bevolking.
In 1943 wordt Uijen 65 jaar en gaat hij met pensioen. Na de bevrijding en de vlucht van NSB'er Schregardus wordt hij benoemd tot waarnemend burgemeester.
Antoon Coolen
Antoon Coolen (1897-1961) was een beroemde schrijver van boeken die op het Brabantse platteland spelen. Hij wil niet dat er een NSB'er als burgemeester benoemd zal worden. Daarom stelt hij zich in 1943 kandidaat om Frans Uijen op te volgen.
Bij zijn sollicitatie in Den Bosch krijgt hij de vraag: "Bent u bereid de gemeente in de geest der nieuwe orde te besturen?" Met andere woorden: “Wilt u met de Duitsers meewerken?” Daarop antwoordt hij "Neen." Het is niet raar dat hij hierop afgewezen wordt.
Reinhart Schregardus
Daarna benoemen de Duitsers de NSB’er Schregardus tot burgemeester. Zijn eerste toespraak eindigt hij als volgt: "Met Mussert voor volk en vaderland, houzee!"
'Houzee' was de groet van NSB'ers tijdens de oorlog, een soort vertaling van het Duitse "Heil Hitler" Het is iedereen dan wel duidelijk wat ze van hem kunnen verwachten.
Schregardus voert Duitse opdrachten enthousiast uit. In de zomer van 1944 vindt iemand in zijn prullenbak een lijst van mensen die opgeroepen moeten worden voor de Arbeitseinsatz. Die worden gewaarschuwd en kunnen op tijd onderduiken.
In diezelfde zomer roept hij de bevolking bijeen om schuttersputjes te graven. Dit zijn diepe kuilen voor één man. Van daaruit kunnen Duitse soldaten schieten als de geallieerden er aankomen.
De meeste inwoners zijn blij weer van hem af te zijn bij de bevrijding in september 1944.
