Controverse Cramer/Langenberg

Ook in Rijssen zijn de politieke spanningen om te snijden. De breuklijn van Orangisten en Patriotten loopt dwars door de stad en door de kerk!.

Op 28 juni 1787 wordt de vrouw van stadhouder Willem V, Wilhelmina van Pruisen op reis naar Den Haag aangehouden in Goejanverwellesluis door een groep patriotten. De rapen zijn gaar!
Een korte tijd later herstelt de broer van Wilhelmina, Frederik Willem met een Pruisisch leger de Oranjehegemonie op de regenten. Nederland balanceert op de rand van een burgeroorlog.

Ook in Rijssen zijn de politieke spanningen om te snijden. De breuklijn van Orangisten en Patriotten loopt dwars door de stad en door de kerk!.

Jan Hermen Cramer is in die tijd predikant. Maar Cramer is geen bruggenbouwer maar een man met karakter. En hij laat duidelijk zijn voorkeur weten: Hij is Patriot!. Hij danst zelfs om de vrijheidsboom op het Schild.

Koster is op dat moment Derk Masman. Maar Masman is zeer oud en kan zijn functie niet goed meer uitvoeren. In juni 1788 wordt een nieuwe adjunct koster, voorzanger en schoolmeester aangesteld in de persoon van Adam Langenberg.

Maar Langenberg is ook een persoon met karakter en treedt enigszins dominant op. Adam is bevriend met de bewoners van de Oosterhof. Maar de bewoners van de Oosterhof zijn uitgesproken Oranjegezind en spelen een belangrijke rol in het college van Collatoren waar ook Cramer namens de kerkenraad lid van is. De karakters en ambities van Langenberg en Cramer botsen.

En Adam Langenberg heeft ambities! Hij wil graag predikant worden. Op eerste Paasdag van het jaar 1789 ziet hij zijn kans. Ds. Cramer vergeet de middagdienst van twee uur. Adam betreedt de kansel van de Schildkerk en houdt een rede! Voor Cramer is dit het eindpunt!. Een onvergefelijke daad vindt Cramer. Langenberg moet en zal weg!

Binnen het college van Collatoren, de Kerkenraad als het stadsbestuur is geen eensluidend besluit te verkrijgen om afscheid te kunnen nemen van Langenberg. De discussie sleept voort. Op 31 december dat jaar is de heer van de Oosterhof niet aanwezig binnen het collatorenoverleg en is er een meerderheid om Langenberg te schorsen. Langenberg gaat op dit besluit bij de classis in beroep.

De classis vraagt de kerkenraad een commissie in te stellen om in de zaak te onderzoeken en in de minne te schikken. De kerkenraad neemt het advies van de classis over in haar vergadering van 10 mei 1790. Er wordt in de minne geschikt. Toch is de situatie onwerkbaar. Langenberg vertrekt in 1791 uit Rijssen. De Hervormde Gemeente blijft in ernstige verdeeldheid achter.