Buitenplaatsen

Het rijke buitenleven

Buitenplaatsen en landgoederen

Vanaf ongeveer 1650 ontstonden er rondom de grote steden buitenplaatsen. De buitenplaats werd gesticht door de eigenaar met het oogmerk om kortere of langere tijd op het platteland te vertoeven. Motieven voor het buiten wonen waren de rust, de zucht naar het landleven en het ontvluchten van de stadsrumoer en stank. De esthetische waarden van een buitenplaats werkten voor de eigenaar statusverhogend. In Diepenveen komen we de volgende buitenplaatsen tegen: Veenhuis, de Roobrug, Smets Rande, Nieuw Rande, het Overvelde en De Hoek. Vaak oorspronkelijk een spieker of een spijker, in tegenstelling tot een havezate als Rande, waar oorspronkelijk een lid van de Overijsselse Ridderschap woonde.

Veenhuis

De naam Veenhuis is oud, het werd in 1300 onder de naam “domus in Veno” al genoemd in een hoevenlijst van het Marke boek van Rande. In de zestiende eeuw werd het goed als spieker aangeduid. Een spieker was in zijn oorsprong een boerderij met een voorraadschuur voor graan. Veelal was een spieker door een gracht omgeven.
De spieker Veenhuis was in ieder geval vanaf 1447 in eigendom van de familie Bruijns. Deze familie behoorde tot de rijke bovenlaag van Deventer. Verscheidene leden uit deze familie maakten deel uit van de Deventer magistraat en waren ooit leenmannen van de Spaanse koning Philips II. Deze leende geld van de stad Deventer met als onderpand het schoutambt Colmschate.

Waarschijnlijk is het landhuis in het midden van de achttiende eeuw gebouwd met een tuin in de Franse landschapstijl. De omgeving van het landhuis werd in het begin van de negentiende eeuw door Gerhard IJssel de Schepper en zijn echtgenote markiezin Charlotte de Ceva herschapen in een Engelse landschapstuin. Als onderdeel daarvan werden de veenhuiskolk en vijver bij het landhuis aangelegd.
In 1876 werd het buitengoed Veenhuis in veertien percelen in het openbaar geveild. Het goed werd gekocht door de Diepenveense landbouwer Derk Jan Horstman die het waarschijnlijk sterk verwaarloosde huis in 1879 liet afbreken. Het tot het buitengoed behorende erve Veenhuis brandde in 1934 geheel af. Er is weinig meer te herkennen uit de tijd dat dit huis en de parkachtige omgeving het landschap sierden.

Roobrug

In 1457 werd de Roobrug voor het eerst genoemd en komt terug in de naam van een mogelijke pachter Johan ter Roderbruggen. Het goed de Roode Brugge was een leen van de heer van Wilp dat in 1657 bij de verkoop werd vrijgemaakt. De eerste vrije eigenaar was Johan van Doetinchem tot Peckedam.
In een akte uit 1685 werd de Roode Brugge een spieker of spijker genoemd. Nadat Antonius Mattheus en zijn vrouw Judica van Hurck de Roobrug in 1718 hadden gekocht vormden ze volgens overlevering de Roobrug om van spieker tot buitenplaats. Vanaf 1782 kocht de Deventer burgemeester Willem Herman Cost de Roobrug en is de buitenplaats via vrouwelijke vererving vier generaties in handen geweest van de geslachtslijn Cost, Budde en Blijdenstein. Naast de Roobrug kocht Cost ook een aantal boerenerven die hij verpachtte.

In de jaren 1896-1898 werd in opdracht van jhr. Otto Adriaan Smissaert op de fundamenten van het oude huis een nieuw woning gebouwd. Dit landhuis was groot en had veel kamers en een aparte toren. Het was geen lang leven beschoren. Nog geen veertig jaar na de nieuwbouw werd de Roobrug op 27 juni 1935 bij veiling verkocht. De koper, Hendrik van Leusen, kocht de Roobrug als speculatieobject. Hij schatte de verkoopkansen van dit enorme huis in crisistijd niet hoog in en liet het huis, ofschoon nog geen veertig jaar oud, afbreken. Hij splitste het perceel in meerdere delen en wist deze percelen binnen een jaar met winst te verkopen.
Op het parkachtige terrein van circa 3 hectare werd in 1939 in opdracht van Michiel Nicolaas ten Seldam een nieuw landhuis gebouwd. Architect van dit huis was ir. Willem Pieter Cornelis Knuttel.

Smets Rande

De eerste vermelding van het huis Rande dateert uit 1603. In dat jaar trouwde Margareta Lulofs, dochter van jonker Lulof Luloffs tot Rande, te Olst met Theodorus Scherff. In 1620 kwam het in het bezit van de adellijke Deventer familie Swaefken. Na drie generaties kwam het goed via vrouwelijke lijn in handen van Philippus Josephus de Smet. Vanaf dat moment werd huis Rande vaak Smets Rande genoemd.

Ooit was Smets Rande een statig huis met twee bouwhuizen, gelegen aan een voorplein, terwijl zich achter het huis een formele tuinaanleg bevond. Dit geheel lag op een omgracht terrein en omgeven door lanen. Deze gegevens zijn bekend van de Hottinger atlas uit 1783. De beelden uit die tijd van Diane, Hercules, Aeneas en de helden van Troje hebben lange tijd op het voorplein gestaan totdat ze werden overgeplaatst naar de tuinen van kasteel Het Nijenhuis bij Heino.
De laatste bewoners van Smets Rande waren de advocaat Zeger Johan Slichtenbree en zijn vrouw Jeanne Willemine Lemker. Hun nazaten verkochten Smets Rande in 1853 aan Albertus Jacobus Duymaer van Twist. Smets Rande was al langere tijd vervallen en Van Twist liet het huis grotendeels afbreken. Een restant van het huis en het koetshuis bleven gespaard.

Nieuw Rande

In oktober 1856 keerde de voormalige gouverneur-generaal Albertus Jacobus Duymaer van Twist vanuit Nederlands-Indië terug naar Nederland. Hij had drie jaar eerder via zijn zwager Smets Rande gekocht met daarbij 88 hectare bos en weiland. Duymaer van Twist liet in 1857 circa 500 meter ten zuiden van Smets Rande een nieuw landhuis bouwen, dat de naam Nieuw Rande kreeg. Hij zou hier ruim dertig jaar met zijn echtgenote Maria Johanna Beck wonen. Nog in Nederlands-Indië kreeg hij een conflict met Eduard Douwes Dekker. Dekker schreef onder het pseudoniem Multatuli daarna het boek Max Havelaar, een uiterst kritisch boek over de bestuurscultuur in Nederlands-Indië en een hoogtepunt in de negentiende-eeuwse Nederlandse literatuur.

Na het overlijden van Maria Beck werd het landgoed verkocht aan de familie Stratenus die Nieuw Rande gedurende twee generaties honderd jaar bewoonde, van 1896 tot 1996. Huis en tuin kwamen in 1996 in het bezit van de Stichting IJssellandschap die het huis verhuurt aan een uitbater. Het is nog altijd een prachtige plek om te vertoeven en te genieten van de rust, de natuur en het landleven.

Het Overvelde

Het Overvelde is in 1675 voor het eerst genoemd in de belastingboeken toen jonker Johan ter Bruggen werd aangeslagen voor het bezit van één vuurhaard. Abraham Hendrik van Suchtelen was eigenaar van Overvelde van 1773 tot 1814. Waarschijnlijk heeft hij het classicistische herenhuis aan het eind van de achttiende eeuw laten bouwen.
In 1884 werd het toen bijna tweeëndertig hectare grote landgoed gekocht door Jacobus Johannes van Coeverden, eigenaar van ijzergieterij ‘De Prins van Oranje’ in Den Haag. Het landgoed bestond toen uit: een herenhuis met koetshuis en stalling, een grote tuin, goudvissenvijvers, vruchtbomen, akkers, bos met opgaande bomen en een landbouwerswoning die nu Klein Overvelde heet.
In het zelfde jaar 1884 kocht Van Coeverden ook het aanpalende landgoed De Nieuwenkamp dat achtentwintig hectare groot was.
In 1909 overleed Van Coeverden senior en een jaar later zijn vrouw Jans van der Meulen. Het beheer van het landgoed werd overgenomen door hun twee ongetrouwde kinderen Eduard en Laura. Ze lieten op het landgoed in 1912 villa Groenendaal bouwen, in cottage-stijl naar een ontwerp van architect Th. W. Rueter, en een jaar later villa Boschoord.

In 1956 overleed Eduard, de langstlevende van de familie Van Coeverden. Drie jaar eerder had hij bepaald dat bij zijn overlijden een stichting het beheer van het landgoed zou overnemen. De stichting Het Overvelde kocht in 1995 de boerderij Wilgerij met zes hectare grond van het naburige landgoed De Hoek. In 2002 zijn er nog enkele hectare grond aangekocht aan de westkant van de Boxbergerweg waarmee het landgoed zijn huidige 90 hectare oppervlakte kreeg.
In het park is een grafmonument uit het begin van de 20e eeuw aanwezig waar leden van de familie Van Coeverden zijn begraven.

De Kranenkamp

De geschiedenis van de Kranenkamp gaat terug tot 1401. In dat jaar stichtten zusters in Diepenveen een vrouwenklooster. De nonnen werkten aan de ontginning van het gebied en breidden de cultuurgrond uit tot de Kranenkamp. Het landgoed dankte de naam waarschijnlijk aan de kolonie kraanvogels die hier destijds neerstreek.
In 1604 bouwde Johan ter Bruggen een boerderij in dit van oudsher natte gebied. Rond 1700 liet Gerhard Joan Jacobson, burgemeester van Deventer, hier een landhuis bouwen. Diverse leden van de familie breidden het landgoed verder uit. Rond 1831 verbouwde de toenmalige eigenaar Izaäk van Delden de boerderij en liet in het midden van de negentiende eeuw tuinarchitect Albertus van Leusen een deel van het park ten zuiden van de oude oprijlaan wijzigen in Engelse landschapsstijl. In 1936 werd het landhuis afgebroken om plaats te maken voor nieuwbouw, wat uiteindelijk niet is gebeurd.
Het huidige landgoed kenmerkt zich dus niet door een landhuis, wel door het park dat door IJssellandschap in oude glorie is hersteld, de huisplaats met de voormalige boerderij, het oude jachthuis - een ontwerp van de Deventer architect ir. W.P.C. Knuttel - en een woning voor de jachtopziener.

De Hoek

Het landgoed De Hoek werd in 1754 voor het eerst genoemd. De familie Hagendoorn had hier tot het einde van de achttiende eeuw een bescheiden buitenverblijf, dat als zomerverblijf of jachtverblijf werd gebruikt. Kort voor 1800 kwam het in bezit van de wijnkoper Gerrit Schimmelpenninck, die in plaats van het kleine buitentje het landhuis De Hoek liet bouwen.
Willem, de zoon van Gerrit Schimmelpenninck, kocht grond bij zodat een flink landschapspark gevormd kon worden. In 1855 werd de buitenplaats geveild en bestond naast het huis ook uit de nodige bijgebouwen, zoals een theekoepel, een koetshuis, een stal voor tien paarden, gebouwen voor een landbouwbedrijf en een tuinmanswoning.

Het grote park werd in twee delen gesplitst. Op de plaats van de theekoepel werd tussen 1908 en 1910 landhuis De Lankhorst gebouwd door architect Maarten van Harte uit Deventer. In 1931 kwam dit deel van De Hoek in bezit van N.V. tot Exploitatie van Ankersmit's Katoenfabrieken uit Deventer. Deze NV heeft een deel van het terrein ingericht tot golfbaan. De opening van de toen 9-holes baan vond op 8 september 1934 plaats en is sindsdien de thuisbasis voor de Sallandsche Golfclub 'de Hoek'. De Lankhorst werd in 1981 verkocht en is sindsdien in particulier bezit.
Het andere deel van het oorspronkelijke landgoed De Hoek is in 1986 verkocht aan de toenmalige verzekeraar AMEV. Daar staat nog het landhuis De Hoek, enkele nieuwe woningen en een boerderij.