Staatsgezinden en prinsgezinden
In 1672 werden de uit Dordrecht afkomstige Raadspensionaris Johan de Witt en zijn broer Cornelis in Den Haag bij heftige politieke en maatschappelijke onrusten vermoord. De moord symboliseert de tegenstelling tussen de toenmalige staatsgezinden en de prinsgezinden. De staatsgezinden, waartoe de gebroeders De Witt behoorden, vonden hun aanhang vooral in de Hollandse stedelijke regentenfamilies. Ze plaatsten hun ideaal - 'de ware vrijheid' - tegenover het erfelijk overdraagbare stadhouderschap, dat naar hun mening onvermijdelijk tot corruptie ('verderf') zou leiden. De prinsgezinden (of de Oranjepartij) steunden de Stadhouders van Oranje-Nassau. Vanaf 1650, toen het 'eerste stadhouderloze tijdperk' begon, hadden de staatsgezinden de lakens uitgedeeld en hadden de prinsgezinden weinig in te brengen gehad.
Het Rampjaar (1672)
In 1672 kantelden de verhoudingen. In dit 'Rampjaar' raakte het land in oorlog met zowel Engeland als Frankrijk, Münster en Keulen (zie ook venster 28). Het verzwakte leger van de Republiek had daarbij weinig in te brengen. De Staten Generaal stelden daarom de Prins van Oranje, Willem III, als opperbevelhebber aan. Ook hij wist aanvankelijk echter nauwelijks successen te boeken, maar eenmaal tot stadhouder benoemd groeide zijn invloed en die van de Prinsgezinden snel. Geteisterd door oorlog en honger keerde het volk zich nu tegen de leiders van de staatsgezinden, de gebroeders de Witt.
Een vreselijke moordpartij
Bij een bezoek aan zijn broer, de regent Cornelis de Witt, die kort daarvoor in Den Haag op beschuldiging van verraad gevangen was gezet, werden de gebroeders door een menigte bij de Gevangenpoort op een vreselijke manier afgeslacht. Diverse lichaamsdelen (hart, duim en tong) werden later op verschillende plekken tentoongesteld.
Blijvende aandacht
Voor zowel de politieke kwesties waarmee de gebroeders de Witt waren verbonden als de op hen gepleegde moord bestaat tot op de dag van vandaag veel belangstelling. Er bestaat tot op de dag van vandaag veel belangstelling voor de moord en er worden nog regelmatig studies naar verricht. In het museum De Gevangenpoort zijn het verblijf van Cornelis de Witt en 'de moord' belangrijke onderwerpen.