Klooster Ter Apel

Domus Novae Lucis / Huis van het Nieuwe Licht

In de huidige provincie Groningen stonden tijdens de Middeleeuwen 34 kloosters. Er staat nog één overeind: het klooster van Ter Apel.

Periode
Tijd van steden en staten

In 1464 schonk Jacobus Wiltingh zijn nederzetting Apell aan de Orde van het Heilig Kruis [Ordo Sanctae Crucis] onder voorwaarde dat op deze plek een klooster zou verrijzen.

Een nieuw klooster
In mei 1465 kwam het Generaal Kapittel van de Kruisheren bijeen in B-Hoei aan de Maas. Het Ordebestuur van dit klooster accepteerde Apell als een Godsgeschenk. Het benoemde het Kruisherenklooster Sint Gertrudis in Bentlage aan de Eems bij Rheine in Duitsland tot moederklooster. Van hieruit werden vier priesters en enkele lekenbroeders naar Apell gestuurd. Zo ontstond er een nieuw klooster in de landstreek Westerwolde. Het kreeg de naam Domus Novae Lucis, Huis van het Nieuwe Licht.
In 1465 werd begonnen met de bouw van het klooster. Het klooster lag op een beboste zandrug langs de eeuwenoude handelsroute van Münster naar Groningen. Voor doortrekkende reizigers en pelgrims was het klooster een plaats van gastvrijheid en toewijding.

Uitbreiding
Tussen 1465 en 1561 werd gewerkt aan de bouw van het klooster volgens een middeleeuws plan. Behalve het kloostergebouw, werden ook een poortgebouw, watermolens, perkamenthuis, bak- en brouwhuis en een gastenverblijf gebouwd. Met de verovering van het gebied door Willem Lodewijk van Nassau in 1593 werd het katholieke geloof afgezworen ( Reformatie ).

Na de monniken
Na de Reformatie kwam het klooster in bezit van de stad Groningen. Door stormen, brand en hoge onderhoudskosten onderging het statige klooster helaas veel aanpassingen. De westgevel werd in 1755 gesloopt. De bovenverdieping met de cellen van de Kruisheren trof in 1834 hetzelfde lot evenals de bouwvallig geworden gewelven in de kerk [1837].

De restauratie
In tegenstelling tot alle andere kloosters in Groningen, bleef gelukkig toch het nodige van Domus Novae Lucis overeind. En dat werd tussen 1930 en 1933 op initiatief van de Stad Groningen, die nog steeds eigenaar was van het klooster, zorgvuldig geconserveerd en gerestaureerd. Dit herstelplan, onder leiding van Stadsingenieur De Vos tot Nederveen Cappel, werd een groot succes.

Sinds 1992 behoort Klooster Ter Apel tot de UNESCO "Top 100" van gebouwen in Nederland, beschermd door internationaal recht.

Vernieuwing
In 2001 werd de in de 18e eeuw verdwenen westvleugel opnieuw gebouwd, naar een ontwerp van de Deense architect Johannes Exner. Hierdoor ontstond weer een gesloten plattegrond. In 2007 werden in het zoldergedeelte van de noord- en oostvleugel het scriptorium, twee slaapcellen, de ziekenzaal en het atelier van de glazenier gereconstrueerd. Ook werd een modelbrouwerij nagebouwd in de overwelfde proviandkelder.

Heden
In het klooster zijn onder meer het Museum voor Klooster- en Kerkgeschiedenis & Religieuze Kunst en twee galerieën voor hedendaagse kunst gevestigd. De voormalige lekenkerk van het klooster wordt gebruikt door de Hervormde Gemeente. Deze Boschkerk vormt de zuidvleugel van het klooster.

Ieder jaar wordt aan het einde van de zomer het evenement Middeleeuws Ter Apel georganiseerd rondom het klooster. Bezoekers van het evenement kunnen dan terug gaan naar de middeleeuwen met ridders, markten, muziek en demonstraties.

Tijdbalk

Jaar	Gebeurtenis
1464	Jacobus Wiltingh schenkt zijn nederzetting Apell aan de Orde van het Heilig Kruis.
1465	Monniken uit het klooster van Bentlage beginnen met de bouw van klooster Apel.
1561	De laatste kloostergebouwen zijn klaar.
1593	Na de Reformatie weden de Rooms katholieke kloosters verboden.
1619	Het klooster is een opvang voor reizigers en wordt eigendom van de stad Groningen.
1755	De westgevel van het klooster wordt gesloopt.
1834	Afbraak van de bovenverdieping van de oostvleugel .
1837	Verwijdering van de gewelven in de kerk.
1930	Grote restauratie van het klooster.
1992	Klooster Ter Apel in de UNESCO "Top 100" van onroerende objecten in Nederland.
2001	Herbouw van de verdwenen westvleugel.
2007	Reconstructie van de zolders van de noord- en oostvleugel.