Erfgoed in Bibliotheek Rotterdam

Brieven van Erasmus

De bekendste Rotterdammer

Erasmus is de beroemdste Rotterdammer. In Bibliotheek Rotterdam wordt daarom de grootste collectie boeken van en over Erasmus ter wereld bewaard. Veel van de boeken werden nog gemaakt tijdens Erasmus' leven. In zijn tijd was hij door deze boeken al erg beroemd. Erasmus schreef ook enorm veel brieven naar zijn vrienden en bekenden door heel Europa. Vier van die eigenhandige brieven liggen in een kluis van de bibliotheek.

De Rotterdamse brieven van Erasmus

In Nederland bevinden zich zo’n twintig eigenhandig geschreven brieven van Erasmus (1466-1536). Maar liefst vier daarvan liggen in Bibliotheek Rotterdam, plus een brief die is geschreven door een van Erasmus’ assistenten. Ze vormen de topstukken van de Erasmuscollectie: ’s werelds grootste collectie boeken van en over Erasmus, waaronder veel oude drukken uit zijn eigen tijd. De Erasmuscollectie is daarmee een beroemde deelcollectie binnen de erfgoedcollecties van de bibliotheek.

 

Brieven schrijven

Brieven schrijven was in Erasmus’ tijd veel normaler dan het nu is. Om te communiceren met mensen buiten je verblijfplaats waren brieven onmisbaar. En communiceren dat deed Erasmus: hij schreef bijna dagelijks brieven aan talloze personen in zijn grote internationale netwerk. De onlangs voltooide Nederlandse vertaling van alle bewaard gebleven brieven van en aan Erasmus (uitgegeven door de Rotterdamse uitgeverij Ad. Donker) bevat 3141 brieven. Alle vertalingen zijn vrij toegankelijk te lezen op DBNL.

Een brief was in de 16e eeuw niet alleen een persoonlijk bericht. Veel brieven werden dan wel geschreven aan een specifieke geadresseerde, maar het beoogde leespubliek was veel breder. Koeriers die de brieven te paard over Europa verspreidden gaven onderweg in de herbergen die ze aandeden alvast inzage in de inhoud. Ook de geadresseerde zelf liet de brief rondgaan in zijn netwerk. Ze werden overgeschreven en doorgestuurd. Van verreweg het grootste deel van Erasmus’ brieven zijn de eigenhandig geschreven originelen niet meer bewaard gebleven. De teksten die erin stonden kennen we vaak wel: ze zijn gebundeld in boekvorm uitgegeven, soms al op initiatief van Erasmus zelf.

Via zijn brieven beïnvloedde Erasmus zijn imago. Hij liet niet zo maar alle brieven die hij schreef publiceren in boekvorm, maar maakte een selectie en redigeerde bovendien de brieven. Hij had assistenten in dienst die hem hielpen bij het maken van een kopie van zijn correspondentie voor eigen gebruik. Omdat hij wist dat veel verstuurde brieven door velen zouden worden gelezen, hield Erasmus bij het schrijven waarschijnlijk ook regelmatig een breed publiek in zijn achterhoofd. Een brief was voor Erasmus zo niet alleen een persoonlijk medium om zijn netwerk te onderhouden, maar ook een publiek middel om zich bijvoorbeeld te verdedigen tegen kritiek op zijn werk.

 

Vijf Rotterdamse brieven

De vijf Erasmusbrieven in Bibliotheek Rotterdam vormen geen samenhangende verzameling: ze zijn afzonderlijk aangekocht op veilingen in de vorige eeuw. De brieven zijn geschreven in 1521, 1528, 1530, 1532 en 1533 aan vier verschillende personen. Het briefpapier was steeds ook de envelop, zoals gebruikelijk in die tijd: Erasmus vouwde de brieven dicht en schreef de naam en de verblijfplaats van de geadresseerde op de buitenzijde van het briefpapier. Alle Rotterdamse brieven sluiten af met de beroemde handtekening van Erasmus, met de kenmerkende hoofdletter E.

Pagina van de Lof der Zotheid

  1. Erasmus uit Rotterdam

    Erasmus wordt rond 1466 in Rotterdam geboren als zoon van een ongetrouwde priester en zijn huishoudster: een schandaal in die tijd. Maar Erasmus wordt een van de beroemdste geleerden van Europa. Kort na zijn dood in 1536 maakt Rotterdam een houten standbeeld voor hem. Een bronzen opvolger, gemaakt in 1622, staat er nog altijd.

  2. Erasmus schreef 'Lof der Zotheid'

    In zijn bekendste boek, Lof der zotheid, spot Erasmus met de slechte eigenschappen van mensen. Ze zijn hebberig, gierig, ijdel en nemen zichzelf veel te serieus. Dat geldt ook voor bestuurders van de wereld en voor leiders van de kerk. Door net te doen alsof een zot het verhaal vertelt, probeert Erasmus te voorkomen dat iedereen boos op hem wordt.

  3. Erasmus verzamelde spreekwoorden

    Een spreekwoord is een korte uitspraak die een waarheid of wijsheid bevat. Erasmus verzamelde er meer dan 4600. Met je hoofd tegen de muur lopen, bijvoorbeeld. Of tot de tanden gewapend zijn. Of De kat de bel aanbinden. In 1559 maakte Pieter Bruegel een schilderij met deze drie spreekwoorden en nog veel meer andere. Kun je ze ontdekken?

  4. Erasmus wist hoe het hoorde

    Herken je deze jongen? Zijn moeder Beatrix zal hem vast verteld hebben, dat je niet in je neus hoort te peuteren. Dat is tegen de etiquette! Erasmus schreef in 1530 ook al een boekje met tips over hoe jongeren zich horen te gedragen. Erasmus' etiquetteboekje werd in één jaar wel 12 keer herdrukt. Het was dus erg populair. Vast alleen bij ouders...

    Mediavoorbeeld

    Geef toestemming voor cookies om externe inhoud weer te geven. Cookie-instellingen wijzigen

  5. Erasmus maakte een Bijbelvertaling

    In de Middeleeuwen was er alleen een bijbel in de Latijnse taal. Erasmus had daar kritiek op. Hij vond de Latijnse vertaling niet goed genoeg. En hij vond dat ook gewone mensen de bijbel moesten kunnen lezen. Erasmus maakte een nieuwe vertaling in het Latijn, die daarna ook in het Duits en Nederlands werden vertaald. Toen kon iedereen de bijbel lezen.

  6. Erasmus was een humanist

    Erasmus was een van de eerste humanisten. Een humanist vindt dat je goed moet nadenken over hoe je met mensen, de wereld en jezelf omgaat: altijd met zorg en aandacht. Dat was toen een nieuwe manier van denken. Deze tekening van Leonardo da Vinci uit 1490 wordt vaak gebruikt als symbool van het humanisme: de mens staat in het middelpunt.

  7. Erasmus' boeken werden gedrukt

    In de Middeleeuwen werd elk boek met de hand overgeschreven. Boeken waren zeldzaam en duur. Dat veranderde in de tijd van Erasmus: rond 1450 werd de boekdrukkunst uitgevonden. Met een drukpers konden boeken sneller en goedkoper worden gemaakt. Daardoor konden veel mensen de gedrukte boeken van Erasmus kopen en lezen.

Vensterplaat

Klokhuis: Erasmus

Schooltv Beeldbankclip Erasmus

Handgeschreven brief van Erasmus

Brief van Erasmus

Achterkant van een brief van Erasmus