De Heilige Losbol

Wat heeft de losbol te maken met het soevereiniteitsproces?

Soevereiniteitsproces (1648-1662)

Waarom staat er een beeld van Sint Dionysius alias d'n Heilige Losbol op het Ridderplein? Dat heeft te maken met twee gebeurtenissen uit een ver verleden, de één wat historischer dan de andere...

Gebeurtenis 1, 3e eeuw na Christus: De eerste bisschop van Parijs, Dionysius, wordt in de tijd dat christen zijn levensgevaarlijk was, onthoofd in Montmartre. Inderdaad, de berg van het martelaarschap. Volgens de legende stond die plek de heilige in spe niet aan. Hij pakte zijn zojuist afgehouwen hoofd op, en met een verwijtende blik vanonder zijn arm zou hij tien kilometer naar het noorden hebben gelopen, naar de plaats waar hij begraven wilde worden; het huidige Saint-Denis.
Gebeurtenis 2, 1648: De Vrede van Munster maakt een einde aan de tachtigjarige vrijheidsstrijd tegen de opeenvolgende koningen van Spanje en bezegelt de geboorte van de zelfstandige Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Iedereen danst de klompendans, behalve de inwoners van de Commanderij Gemert.

De angst om de status van vrije, soevereine heerlijkheid te verliezen zat al eeuwen in het Gemerts bloed.

Dat door de Vrede van Munster de situatie werd bekrachtigd – ontstaan bij de val van Den Bosch in 1629 – dat Brabant nu Staats-Brabant werd, leek voor Gemert aanvankelijk geen gevolgen te hebben. De neutraliteit van deze vrije, soevereine heerlijkheid werd immers door de Hoogmogende Heren der Staten-Generaal erkend. Gemert was en bleef een vrijstaat! Maar, juist in deze tijd kreeg commandeur Van Hoensbroek ruzie met zijn superieuren. Toen een klacht bij de grootmeester niet hielp, wendde de boze commandeur zich tot de Staten-Generaal. De Haagse heren zagen in Van Hoensbroek het breekijzer dat zij zochten om de status aparte van Gemert open te wrikken.
De (ex-)commandeur kreeg 500 ruiters en soldaten mee om Gemert weer in bezit te nemen. Al snel daarna werd in Gemert afgekondigd dat alle priesters en kloosterlingen werden verbannen en dat de kerk overgedragen diende te worden aan de gereformeerden.

De vestiging van het protestantse geloof in Gemert, dáár wilde de Gemertse bevolking niet aan. Predikanten dreigden van gesaboteerde preekstoelen te vallen of werden in hun preek overstemd door heftig klokgelui. Daar stond tegenover dat de katholieke eredienst slechts gehouden kon worden in een schuurkerk net over de Gemertse grens, op Boekels grondgebied, tussen Esdonk en de Mutshoek. Dit alles leidde tot het zogenoemde soevereiniteitsproces, waarbij niet de minsten, zoals de Duitse keizer en de Spaanse koning, pleitten voor de Gemertse zaak.
En nu komt Sint Dionysius weer in beeld. Op zijn naamdag werd bekend dat Gemert de oude status terugkreeg. Feest! Kermis! De soevereiniteit van de Duitse Orde over Gemert werd door de Staten-Generaal erkend. Goed, dat gebeurde wel onder dure voorwaarden, zoals de betaling van het in die tijd gigantische bedrag van 40.000 gulden én het huisvesten van een gereformeerde kerk en gereformeerde school, op kosten van de gemeente. Maar de Commanderij had haar oude vrijheid terug, en het beeld van d'n Heilige Losbol herinnert ons daaraan, op een losse wijze.

Bij de foto: Dit beeldje staat in het atelier van beeldhouwer Ton Mooy, in Amersfoort. Het diende als voorbeeld voor het grote exemplaar dat nu op het Ridderplein staat.