Start bijzonder onderwijs

De verbetering van het onderwijs

Na de omwenteling van 1795 en de stichting van de Bataafse Republiek maakte de overheid echt werk van verbetering van het onderwijs. De kerk raakte haar overheersende rol kwijt en de staat nam die over. In Vreeswijk en Jutphaas werden nieuwe schoolgebouwen gebouwd en het onderwijs kwam op een hoger peil. Rapporten van de Provinciale schoolopzieners uit die tijd spreken van kwalitatief goed onderwijs. Maar er zijn ook opmerkingen te lezen over erg grote schoolklassen, waarbij één onderwijzer soms de zorg had over meer dan 100 leerlingen. In de drie laatste decennia van de 19e eeuw werden vanuit de kerkgenootschappen activiteiten ontplooid om te komen tot de stichting van aan de kerkgenootschappen gerelateerde scholen, het zogenoemde bijzonder onderwijs.

Kansel
Het bijzonder onderwijs werd volledig door de stichters van de bijzondere scholen betaald. Vanaf de kansel 'maanden' dominees en pastoors hun gemeenteleden, respectievelijk parochianen hun kinderen naar de school van de eigen gezindte te sturen. Toen in 1920 de financiële gelijkstelling tussen openbaar en bijzonder onderwijs bij wet werd geregeld, rezen de bijzondere scholen als paddenstoelen uit de grond. In Vreeswijk echter was al in 1883 de eerste bijzondere school gesticht. Jutphaas volgde 12 jaar later.

Desastreus
De snelle opkomst van het bijzonder onderwijs was desastreus voor het openbaar onderwijs in verschillende plaatsen. Kwalitatief prima scholen liepen in enkele jaren leeg en bijna nieuwe schoolgebouwen kwamen vrijwel leeg te staan. Vooral in Jutphaas was sprake van wat best als een ramp kan worden aangeduid: De in 1883 gebouwde zes-klassige Openbare Lagere School aan de Schoolstraat telde in 1894 218 leerlingen. Toen één jaar later de Sint-Franciscus(meisjes)school werd opgericht, daalde het aantal leerlingen naar 143. In 1921 telde de Jutphase Openbare Lagere School nog slechts ... zes leerlingen!

De bijzondere scholen
In Vreeswijk en Jutphaas zijn veel bijzondere scholen geweest. In dit artikel wordt echter alleen uitgegaan van het basisonderwijs. Andere onderwijsvormen (bewaarscholen, Fröbelscholen (= beide kleuteronderwijs), Franse kostscholen en particulier onderwijs) blijven onbesproken.

Vreeswijk
In wat nu Nieuwegein heet, had Vreeswijk in 1883 de primeur van het bijzonder onderwijs. In 1877 werd opgericht de Vereniging Sealthiël. Doelstelling van de vereniging was het bevorderen van de Christelijke belangen en beginselen. In 1878 stichtte de vereniging een bewaarschool in de Molenstraat. Op 6 maart 1883 opende de vereniging echter aan de Vreeswijkse Schoolstraat de School met den Bijbel. In 1922 volgde de Rooms-Katholieke School aan de Julianaweg.

Jutphaas
De eerste school voor bijzonder onderwijs in Jutphaas was de R.K. Meisjesschool, die op 28 mei 1895 startte in het nieuw gebouwde Sint-Franciscusgesticht. Daarin is nu het partycentrum De Lantaern aan de Utrechtsestraatweg gevestigd. De naam van de meisjesschool herinnert aan het zoontje van de kasteelheer en kasteelvrouwe Heytink-Baesjou van Vronestein. Hun enig kind Francois overleed in 1866 tijdens de cholera-epidemie, die Jutphaas toen teisterde. De familie schonk aan de R.K. kerk gelden voor de bouw van de school. Daar werden katholieke meisjes niet alleen de eerste beginselen van taal en rekenen bijgebracht, maar ook kennis van naaien en borduren. Andere scholen in Jutphaas tot aan de Tweede Wereldoorlog (1939-1945) zijn achtereenvolgens:

  • de school voor R.K. jongens, de Sint-Nicolaasschool (1913)
  • de gemengde Christelijke school op Gereformeerde Grondslag (1921-1935)
  • de gemengde Nederlands-Hervormde Gemeente School (1921-1935)
  • De School met den Bijbel opgericht; door het samengaan van beide hiervoor genoemde scholen (1 april 1935)