Beroemde filosofen

Lelijke portretten

Een merkwaardig boekje in de erfgoedcollecties van Bibliotheek Rotterdam bevat heel weinig tekst en vooral veel paginagrote afbeeldingen met portretten. Op het eerste gezicht zijn het niet de meest geslaagde afbeeldingen - veel afgebeelde gezichtsvormen lijken nogal uit verhouding. Wie zien we hier?

Afbeeldingen van penningen
Het eigenaardige boek is gedrukt in 1607 en heet: Illustrium philosophorum et sapientum effigies ab eorum numismatibus extractae (Afbeeldingen van beroemde filosofen en wijzen die van hun penningen onttrokken zijn). Het bevat haast geen tekst, maar bestaat bijna alleen uit portretten van allerlei bekende filosofen en wijzen uit de oudheid. De afbeeldingen bevonden zich oorspronkelijk op penningen. Een opvallend feit: van de ruim vijfenzeventig afbeeldingen is er slechts eentje van een vrouw.

Bekende filosofen
Onder de afgebeelde personen bevinden zich er een paar die wij vandaag de dag nog goed kennen. Zo komt Pythagoras (ca. 570 v.Chr.-ca. 500 v.Chr.) in het boekje voor. Deze filosoof was in zijn eigen tijd al beroemd, maar staat ook nu nog bekend om zijn wiskundige ideeën. Je hebt misschien wel eens gehoord van de stelling van Pythagoras, die gebruikt kan worden om de lengtes van de zijden van een rechthoekige driehoek te berekenen.
Ook Homerus (ca. 800 v.Chr.-ca. 750 v.Chr.) komt in het boekje voorbij. Deze Griekse dichter is nog steeds wereldberoemd dankzij zijn werken de Ilias, met verhalen over de Trojaanse oorlog, en de Oddysee, waarin hij de avonturen van Odysseus beschrijft.
Daarnaast maakt ook één van de bekendste Griekse historische figuren deel uit van dit boekje, namelijk de filosoof en wetenschapper Aristoteles (384 v.Chr.-322 v.Chr.). Hij heeft een grote invloed gehad op de basis van de westerse filosofie en zijn leer ligt nog altijd aan de grondslag van veel moderne wetenschappelijke velden. Zo heeft zijn idee van een verdeling van de natuur in vier elementen – mineralen, planten, mensen en dieren – eeuwenlang een grote rol gespeeld in de biologie. Ook de algemeen geaccepteerde wijsheid dat mensen over vijf zintuigen – zien, horen, proeven, ruiken en voelen – beschikken is het resultaat van het denkwerk van Aristoteles.

De enige vrouw
Onder de grotendeels mannelijke filosofen bevindt zich ook één vrouw: Hipparchia van Maroneia. Zij was een Griekse filosoof die leefde van 340 v.Chr. tot 330 v.Chr. en het cynisme aanhing, geïnspireerd door haar geliefde, Kratès van Thebe (365 v.Chr.-ca. 285 v.Chr.). Samen leefden ze naar de eenvoudige, natuurlijke conventies van het cynisme en verwierpen materiële zaken: ze leefden als bedelaars op straat en droegen geen bezittingen met zich mee. Net als andere cynici droeg Hipparchia haar filosofie vooral uit door haar manier van leven, met als gevolg dat er geen geschriften van haar bewaard zijn gebleven. Als cynisch filosoof stond zij niet alleen voor een gelijkwaardigheid van armen en rijken, maar ook van mannen en vrouwen; een gedachtegoed dat natuurlijk in veel hedendaagse discussies nog altijd een grote rol speelt.