Eerste kastelen
Al in de 11e eeuw bouwden leenheren mottekastelen rond de Maasmond. Die kastelen waren torens van hout; baksteen werd nog niet gebruikt. Ze stonden op een motte, een heuvel van opgeworpen grond. Om het kasteel lag een gracht, soms met water, soms was het een droge greppel. Met de uitgegraven grond werd de heuvel gemaakt. Een van de oudste kastelen in het Maasmondgebied dateert uit ongeveer 1070. We weten niet precies waar het lag: of bij het huidige IJsselmonde of bij Krimpen aan den IJssel. Het werd al na zes jaar in 1076 door de Hollandse graaf in de as gelegd.
Weena en Bulgersteijn
Vanaf 1200 werden kastelen meestal met bakstenen gebouwd. Ook grondbezitters uit de lagere adel konden toen een stenen kasteel betalen. Dat waren gewoonlijk vierkante of rechthoekige woontorens van zo’n 12 bij 12 of 12 bij 20 meter.
De familie Bokel bouwde in de 13e eeuw het Hof van Weena, een woontoren (10x12 meter) met een gracht eromheen. Het kasteel stond op de dijk, net buiten de stad. De straat Weena herinnert nog aan dit kasteel.
Iets verderop liet Dirk de Visser in 1333 kasteel Bulgersteijn bouwen. Het stond in het ambacht (dorp) Cool, aan de rand van Rotterdam. Toen in 1358 de Coolsingel gegraven werd, kwam het kasteel in de stad te liggen.
Functie van kastelen
Kastelen waren de versterkte woningen van leenheren. Meestal behoorden deze leenheren tot de lagere adel. Vanuit hun kasteel bestuurden zij het gebied, konden ze recht spreken en gasten ontvangen. Ze maakten graag indruk met hun woning: een groot en luxe kasteel gold als een statussymbool.
Leenheer
De leenheren beheerden namens de graaf van Holland een deel van zijn gebied. Daar verdienden ze goed mee want boeren en vissers moesten aan hen pacht betalen voor het gebruik van het land en het water. Een deel van die inkomsten waren voor de graaf, de rest mochten de leenheren zelf houden. Als tegenprestatie moesten ze wel de pacht innen en zorgen voor de aanleg en het onderhoud van sloten, vaarten, dijken en wegen.
Vergane glorie
Alle 44 vroege kastelen in het Maasmondgebied zijn verloren gegaan, de meeste al voor 1500. Dat kwam door overstromingen en oorlogen of ze raakten in verval, omdat hun eigenaar het onderhoud niet meer kon betalen. Van een paar Rotterdamse kastelen zijn nog restanten zichtbaar. In de Frans Bekkerstraat in Charlois bijvoorbeeld, bij nummer 80, zijn de fundamenten van Kasteel Katendrecht in de bestrating gemarkeerd. Van Kasteel IJsselmonde, Kasteelweg 3, bleven het koetshuis en een stukje gracht bewaard. Huis Ten Berghe in Hillegersberg, Kerkstraat 43, is een ruïne, maar een deel van de toren staat nog overeind.
