Op een februaridag in 1921 besloten molenaars, mandenmakers, vissers en klompenmakers in een plaatselijk café een muziekvereniging voor Langerak en Nieuwpoort op te richten. Het is de dag waarop Kunst Na Arbeid het levenslicht zag. De contributie bedroeg vijftig cent per week, voor werkende leden zestig cent. De dirigent, een mandenmaker uit Ameide, kreeg per week 7,50 salaris plus één gulden voor de repetitie en dertig cent voor muziek. Kunst Na Arbeid, KNA zoals ze in Langerak en Nieuwpoort zeggen, is één van de vele verenigingen uit het begin van de vorige eeuw.
In 1840 was er één vereniging in Ameide en Tienhoven: de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen. Tijdens de besloten bijeenkomsten deden liberale, kerkelijk vrijzinnige mannen mee aan voordracht- en muziekavondjes. Bij 't Nut alleen zou het niet blijven. Tussen 1887 en 1940 werden er in Ameide en Tienhoven 87 verenigingen opgericht: ontspanningsverenigingen, schoolverenigingen die Scholen met den Bijbel ondersteunden, voetbalverenigingen, kiesverenigingen van verschillende politieke partijen, kruisverenigingen voor de verzorging van zieken, een neutrale vereniging voor pluimveehouders, een liberale en christelijke vereniging voor een ziekteverzekering. Voor de boeren waren er de kring Alblasserwaard van de Hollandse Maatschappij van Landbouw en de Christelijke Boeren- en Tuindersbond.
Op enkele minuten lopen van elkaar werd er in Ameide en Tienhoven gezongen onder de liberale, de christelijke of de socialistische vlag, je kon er christelijk of liberaal toneelspelen of christelijk reciteren, je kon er zelfs christelijk of socialistisch wandelen. De orthodoxen hadden hun plaatselijke afdeling van de landelijke Vereniging van Vrienden der Waarheid die het bekeren van zoveel mogelijk mensen tot de orthodoxe waarheid tot doel had. Voor de gereformeerde jeugd was er de jongerenvereniging Samuël. De jongemannen bestudeerden de bijbel of spraken over politiek. De meisjes gingen op in hulporganisatie Dorcas en naaiden kleding voor de armen.
Geloof
Vrijwel alle verenigingen die in de loop der jaren in de waard werden opgericht, hadden direct of indirect met het geloof te maken. Vooral de gereformeerden, de volgelingen van Abraham Kuyper, waren er meester in hun gedachtegoed te vertalen naar verenigingen die reikten tot in alle hoeken van het dorpsleven. Toen in Ottoland in 1927 het fanfarekorps Otto's Fanfare met weglating van het woord christelijk werd opgericht, namen de andere dorpelingen dat de leden kwalijk. De klachten over het onchristelijke karakter bleven en vijf jaar later vingen de muzikanten de repetities alsnog met een psalm aan.
Draai- en zweefmolens
Maar hoe verging het Kunst Na Arbeid? Deze fanfare van molenaars, mandenmakers, vissers, klompenmakers en losse arbeiders musiceerde niet onder socialistische vlag, maar zeker ook niet onder orthodoxe of gereformeerde vlag. De jonge vereniging deed in 1924 voor het eerst mee aan een concours in Streefkerk, waar rondom de muziektent draaimolens, zweefmolens, schiettenten en koek- en drankkramen stonden. Dit werd in die tijd door het christelijke deel van de bevolking ervaren als een zondige, bandeloze uitspatting. Veel leden zou KNA niet tellen, in 1930 waren het er nog maar veertien. De vereniging werd ontbonden, maar niet voor lang. Na twee jaar begon het bij sommige muzikanten weer te kriebelen; ze richtten KNA opnieuw op.
Kunst Na Arbeid bestaat nog altijd. Evenals veel andere verenigingen in de waard zoals de Kiesvereniging Staatkundig Gereformeerde Partij Groot Ammers en omgeving die in 2004 haar 75ste verjaardag vierde en de Fanfare Volharding uit Noordeloos, die in 2005 een eeuw oud werd. Of de Voetbal Vereniging Peursum, in 2006 75 jaar oud, en die in haar beginjaren - op zaterdag - haar wedstrijden speelde op het weiland van Henk Kloet.
Literatuur:
Bovenkerk, Henk, e.a., Noordeloos, een dorp waar muziek in zit. 100 jaar Fanfare Volharding (1905 - 2005). z.j.
Hek, Robert van der e.a., Van PVV naar vv Peursum. 75 jaar voetbal in Giessenburg. Giessenburg, 2006.
Jonker, Carla, Macht en armoede aan de rivier. Ameide en Tienhoven 1870 - 1940. Ameide, 2010.
Natzijl, H., 75 jaar Kiesvereniging Staatkundig Gereformeerde Partij Groot-Ammers en omgeving 1929 -2004. Maartensdijk, 2004.
Verrips, Jojada, En boven de polder de hemel. Een antropologische studie van een Nederlands dorp (1850 - 1971). Amsterdam, 1977.