De Heksenwaag

  1. Verleden van Utrecht: 'Heksenvervolgingen in Oudewater'

    Mediavoorbeeld

    Geef toestemming voor cookies om externe inhoud weer te geven. Cookie-instellingen wijzigen

  2. Heksen?!

    Eeuwenlang geloofden veel mensen in tovenaars, spoken, geesten en heksen. Heksen waren meestal vrouwen van wie men dacht dat ze magische krachten hadden en op bezemstelen of op geitenbokken door de lucht vlogen.

    Wanneer een oogst mislukte, door ziekte vele dorpelingen stierven of andere tegenslagen plaatsvonden, werd dit gezien als een straf van God. Mensen zochten dan een zondebok: iemand aan wie ze de schuld konden geven. Dit leidde tot beschuldigen van hekserij. Volgens de kerk was tovenarij een daad van de duivel en het kwaad. Met deze kwade magie konden heksen oogsten laten mislukken en ziekte en slecht weer veroorzaken.     Om te bewijzen dat iemand een heks was, werd onder meer de weegproef gebruikt. De heksenwaag - een soort weegschaal - van Oudewater werd in de 16e eeuw beroemd in heel Europa.

  3. De Waterproef

    Om te bewijzen dat iemand een heks was, waren verschillende proeven bedacht. De meest gebruikte proef was de waterproef waarbij de verdachte met handen en voeten aan elkaar gebonden in het water werd gegooid. Als ze bleef drijven was ze te licht en dus een heks. Wanneer ze zonk was ze onschuldig maar dikwijls was de zogenaamde heks dan al verdronken.

  4. De heksenwaag van Oudewater

    Wij staan nu binnen bij de Heksenwaag van Oudewater. Dit was ooit een gewone marktwaag die bestemd was voor het wegen van allerlei landbouwproducten, zoals kaas. In de 16e eeuw werd de waag in heel Europa immens beroemd als een heksenwaag, een weegschaal waar verdachte vrouwen werden gewogen om te bepalen of zij inderdaad heksen waren.

  5. Hoe werkt de waag?

    Men bedacht dat een heks wel heel licht moest zijn om te kunnen vliegen op haar bezemsteel. Op de waag werd de verdachte daarom publiekelijk op het marktplein gewogen. Woog ze zoveel als haar lengte en lichaamsbouw deed vermoeden, dan kreeg ze een certificaat. Hierin werd bevestigd dat ze geen heks was. Met dit certificaat kon de vrijgesproken heks terug naar haar woonplaats. Als de verdachte te licht werd gevonden, was ze een heks en werd ze op de brandstapel verbrand. Deze weegproef was een pijnloze proef.

  6. Verdieping

    Eerlijk oordelen

    Waarom is de waag in Oudewater nou zo beroemd..?

    In tegenstelling tot andere wagen in Europa, werd in Oudewater nooit een echte heks ontdekt. En dat was zeldzaam! De meeste heksenwagen waren niet eerlijk. De waagmeesters     werden dikwijls voor een paar gouden dukaten omgekocht. Dan stelde hij de waag zo af dat de vrouw die gewogen werd te licht werd bevonden. Waarom eigenlijk? Omdat er altijd mensen waren die er belang bij hadden dat iemand tot heks werd gebombardeerd. Beschuldigden uit heel Europa wilden maar al te graag eerlijk gewogen worden, hier in Oudewater.

  7. Certificaet van Weginge

    Koning Karel V oordeelde dat de waagmeester in Oudewater eerlijk was bij het wegen. In 1545 had Karel V in het dorpje Polsbroek een valse beschuldiging meegemaakt. Hij kon niet geloven dat de verdachte vrouw zo licht was en liet haar nogmaals wegen in Oudewater. Zij werd vrijgesproken. De waagmeester van Oudewater kreeg van Karel V een soort keurmerk dat hij eerlijk woog. Deze handgeschreven certificaten waarin dit stond zijn bewaard in het archief van Oudewater.
    Uit heel Europa trokken vervolgens mannen en vrouwen, die in hun stad of dorp van hekserij werden beschuldigd, naar Oudewater om eerlijk te worden gewogen. Opgelucht keerden zij altijd weer na bewezen onschuld naar huis met in hun hand het Certificaet van Weginge waarop stond dat zij geen heks waren.