Baruch Spinoza

Nederlandse filosoof uit de vroege Verlichting

Baruch Spinoza is een van de bekende filosofen uit de vroegere Verlichting. Hij was geboren op 24 november 1632 in Amsterdam. Ook was hij van Portugees-Joodse afkomst, maar wie is Spinoza nou eigenlijk en wat heeft hij betekend voor Nederland?

Spinoza's zijn ouders waren vluchtelingen. Hun waren op de vlucht voor het regime van de Spaanse koning. Spinoza was niet alleen een Nederlandse filosoof, maar ook wiskundige, politiek denker en lenzenslijper. Je kunt Spinoza zien als een van de eerste 'verlichtingsfilosofen'. De verlichting was in de periode van de late 17e eeuw en de 18e eeuw. Veel mensen, waaronder Spinoza vonden het erg belangrijk dat mensen zelf gingen nadenken en hun verstand moesten gebruiken. Dus niet alles geloven wat een vorst of een kerk zei. Spinoza had voor zijn tijd radicale ideeën, bijvoorbeeld over het geloof. Hij vond bijvoorbeeld dat God niet een bovennatuurlijk wezen was, maar samenviel met de natuur. Alles wat gebeurt heeft natuurlijke verklaringen en daarom bestaan er geen wonderen en toevalligheden. Spinoza vond dat je alles mocht uiten. Zowel als je iets wilden zeggen als schrijven, zolang je andere mensen niet lichamelijk pijn deed. Wat Spinoza in die tijd allemaal zei over god, dus zijn mening uiten was erg gevaarlijk. Hij publiceerde daarom zijn geschriften onder een geheime naam om geen problemen te krijgen.

Omdat Spinoza vrijheid van meningsuiting erg belangrijk vond, past hij erg bij de geschiedenis van de rechtsstaat en parlementaire democratie. Hij was namelijk een van de eerste die uitte dat mensen het recht hebben om hun mening te geve. Vrijheid van meningsuiting is een belangrijk kenmerk van een rechtstaat.

Baruch de Spinoza

Dit is Spinoza, een van de belangrijkste filosofen van Nederland. Hij leefde in de Gouden Eeuw.

Geef toestemming voor cookies om externe inhoud weer te geven. Cookie-instellingen wijzigen
Spinoza was Joods

Spinoza wordt in 1632 geboren in Amsterdam. Zijn ouders zijn Joden uit Portugal. Ze zijn gevlucht, omdat ze in Portugal niet voor hun geloof mochten uitkomen. In Amsterdam kon dat wel. Spinoza wordt op de joodse manier opgevoed: hij leest veel in de Thora (de joodse bijbel), en houdt zich aan de joodse regels.

Maar al snel komt Spinoza in opstand tegen de joodse leer en de strenge regels rondom eten, drinken en bidden. Zijn leermeesters, de rabbi's, zijn erg ongerust over deze 'godslasterlijke handelingen' van de jonge Spinoza.
Als Spinoza 23 jaar is, wordt hij uit de Joodse gemeenschap verbannen. Hij mag niet langer in de synagoge komen, en andere joodse mensen mogen niet langer met hem omgaan. Vier jaar later verhuist hij van Amsterdam naar Rijnsburg.
Filosoof

Spinoza is een filosoof. Dat is iemand die overal over nadenkt. En dan niet zomaar een beetje, nee, hij denkt heel goed over dingen na. Over ingewikkelde dingen, maar ook over hele normale dingen.

Filosofen proberen normale dingen weer op een nieuwe manier te bekijken. Dat doen ze door vragen te stellen. Waarom vinden we regen zo vervelend, bijvoorbeeld? Of waarom vindt bijna iedereen een cavia veel leuker dan een slang? Als je echt goed over dingen nadenkt, ga je misschien anders over iets denken. Misschien vind je dan juist een slang een leuk huisdier, omdat niemand anders die heeft!
Zo probeert Spinoza ook over allerlei dingen na te denken. Over de mensen, over hoe mensen met elkaar omgaan, over God en over de regering. Hij dacht daar anders over dan de meeste mensen. Omdat Spinoza's ideeën zo anders waren moest hij zijn boeken schrijven onder een schuilnaam.
Vrije wil?

Spinoza denkt op een bijzondere manier na over mensen. Dat hoort bij een filosoof. Alle mensen zijn gelijk, zegt Spinoza. Nu vinden we dat heel gewoon, maar in de tijd van Spinoza vonden mensen dat niet. En Spinoza bedenkt nog een filosofie over de mens. Hij zegt: mensen kunnen eigenlijk niet zelf kiezen, ze hebben geen 'vrije wil'.

Spinoza zegt: je lichaam bepaalt wat jij moet doen. Als jij bijvoorbeeld heel erg dorst hebt, dan moet je drinken. Je kunt niet zeggen: 'ik heb nu even geen zin om te drinken', want als je dat blijft doen, dan ga je dood. Je moet dus naar je lichaam luisteren. Je denkt wel dat je zelf kiest wat je doet, maar eigenlijk kiest je lichaam dat voor je.
Vrijheid van meningsuiting

Spinoza vindt het heel belangrijk dat iedereen mag zeggen wat hij vindt. Als iedereen mag zeggen wat hij vindt of denkt, dan noemen we dat 'vrijheid van meningsuiting'. Tegenwoordig vinden wij dat heel gewoon maar in de tijd van Spinoza was dat niet zo.

In de tijd van Spinoza was het soms zelfs gevaarlijk om te zeggen wat je vond. Je kon er voor in de gevangenis komen.
Omdat Spinoza's ideeën zo anders waren moest hij zijn boeken schrijven onder een schuilnaam. Anders zou ook hij in de gevangenis kunnen komen. Spinoza maakte zich hier heel boos over. Hij vindt dat je alles tegen elkaar mag zeggen zolang je de andere persoon maar geen lichamelijke schade toebrengt. Spinoza vindt vrijheid van meningsuiting zo belangrijk, omdat hij vindt dat alle mensen gelijk zijn. Als je allemaal gelijk bent, moet je ook allemaal dezelfde rechten hebben. Het zou oneerlijk zijn als de één wel mag zeggen wat hij vindt en de ander niet.
Daarom was Spinoza ook voor de democratie. Niet één iemand of een paar mensen moeten bepalen wat er met een land gebeurt, de meerderheid van de mensen moet dat kunnen bepalen.
God volgens Spinoza

Dit is één van de boeken die Spinoza schreef. Het heet Ethica. Spinoza schrijft daarin hoe hij over God denkt. Dat is heel anders dan de meeste mensen in zijn tijd.

Volgens Spinoza is God niet iemand die boven de wereld staat en mensen beloont of straft.
Nee, God ís de wereld. De natuur, de dieren, de mensen: alles is God. En God is alles. Daarom moeten mensen voorzichtig en goed met elkaar en met de natuur omgaan. En een mens is niet beter dan een dier. Want allebei zijn ze een stukje van God. En jij bent ook niet beter dan iemand anders, want je bent allebei een stukje van God.
De meeste mensen in de tijd van Spinoza vonden dat je helemaal niet zo over God mocht denken en praten. Met die ideeën kon je in de gevangenis komen, of erger. Daarom werd zijn boek Ethica pas gedrukt na Spinoza's dood.
Spinoza nu

Dit is een biljet van duizend gulden. De gulden was vroeger het betaalmiddel in Nederland. Er staat een portret van Spinoza op. Het laat zien hoe belangrijk we hem vinden in Nederland: hij kreeg zelfs een afbeelding op een bankbiljet!

We vinden Spinoza nu nog steeds een belangrijke filosoof. Spinoza´s ideeën hebben veel invloed in Nederland en ook in veel andere landen. Nu is er bijvoorbeeld wél vrijheid van meningsuiting. En we mogen net zo over God denken als Spinoza deed of zoals je zelf denkt. Ook al is dat anders dan anderen. Ook worden Spinoza´s ideeën en boeken nu nog veel gebruikt door filosofen uit de hele wereld.