patriotten
Patriotten waren burgers in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden die aan het einde van de 18e eeuw democratisering wilden stimuleren en aan het absolutisme van een falende stadhouder Willem V, prins van Oranje-Nassau, een halt wilden toeroepen. Zij eisten hervormingen in het bestuur, begonnen zich te wapenen en drongen in de loop der jaren in steeds meer steden onder meer aan tot een democratische verkiezing van de vroedschap, het stadsbestuur. In 1786 en 1787 escaleerde het conflict tussen de patriotten en prinsgezinden of Orangisten (aanhangers van de stadhouder-prins van Oranje) zodanig dat er gevechten uitbraken en er een korte burgeroorlog woedde. Een Pruisische inval in september–oktober 1787 bewerkstelligde vervolgens de Oranjerestauratie, waarna het stadhouderlijk stelsel nog zeven jaar kon worden voortgezet. Duizenden patriotten vluchtten naar Frankrijk en kwamen pas terug na de succesvolle revolutionaire Franse veldtocht in de Nederlanden (1792–1795), waar sommigen aan deelnamen in het Bataafs Legioen. De jaren 1780–1787 waarin de patriotten de Nederlandse politiek domineerden wordt wel de Patriottentijd genoemd.
De term patriotten wordt ook wel gebruikt voor verwante bewegingen in andere landen, zie 'Patriotten elders'.
Het programma van de patriotten kan in drie punten worden samengevat:
herstel van de macht van de Republiek met als voorbeeld de (staatsgezinde) leiders uit de 17e eeuw, zoals Johan de Witt en Johan van Oldenbarnevelt;
herstel van medezeggenschap uit de tijd van voor de Unie van Utrecht, toen de schutterij nog invloed kon uitoefenen op het stadsbestuur;
materiële en morele herbewapening, dat wil zeggen democratische of politieke scholing van de leden schutterij.
Daarbij werden alle mogelijke middelen met veel bevlogenheid ingezet, zodat de patriotten voor tijdgenoten het onderwerp werden van spot.
-
Prins Willem de Vijfde
Dit is een schilderij van prins Willem de Vijfde van Oranje Nassau. Tweehonderd jaar geleden is Nederland nog geen koninkrijk maar een republiek. Een land zonder koning. Wel is er is een stadhouder die het land bestuurt. Hij is verre familie van onze koningin. Willem de Vijfde is zo'n stadhouder.
Willem de Vijfde is geen koning, maar toch gedraagt hij zich wel zo. Hij woont in een mooi paleis en hij is getrouwd met prinses Wilhelmina van Pruisen. Ze is de zus van de koning van Pruisen.
Willem de Vijfde bestuurt het land, met de hulp van een kleine groep rijke burgers. Hij heeft als baas van het leger best veel macht. Maar steeds meer mensen zijn het niet eens met de manier waarop Willem het land bestuurt. Ze vinden dat de stadhouder teveel macht heeft. Ze noemen zich 'patriotten'.
-
De Patriotten
In de tweede helft van de achttiende eeuw is ons land niet meer zo rijk. De Gouden Eeuw is nu echt voorbij. Het land raakt zelfs in een crisis. Steeds meer mensen zeggen dat stadhouder Willem de Vijfde de schuld is van de crisis. Deze mensen noemen zich 'patriotten'.
In de Gouden Eeuw (1600-1700) verdiende Nederland heel veel geld aan de handel over zee. Maar in de tweede helft van de achttiende eeuw gaat het slecht met ons land. Er is zelfs crisis. Door een oorlog met Engeland leidt het land zware verliezen. De handel over zee ligt stil en er wordt bijna niets meer verdiend. Steeds meer mensen hebben honger. De Patriotten vinden dat het allemaal de schuld is van stadhouder Willem de Vijfde en van een aantal rijke families die al heel lang de baas zijn in ons land. Dat moet veranderen!
Geef toestemming voor cookies om externe inhoud weer te geven. Cookie-instellingen wijzigen
-
De Orangisten
Dit is Kaat Mossel. Eigenlijk heet ze Catherina Mulder. Ze is een beroemde orangist. Orangisten zijn aanhangers van stadhouder Willem de Vijfde. Ze blijven hem trouw. Ze vinden dat de stadhouder juist méér macht moet krijgen, zodat hij zijn werk beter kan doen.
Kaat Mossel is een doodgewone vrouw die mossels verkoopt in Rotterdam. Ze is fel tegen de patriotten. Regelmatig organiseert ze samen met haar vriendinnen demonstraties tegen de patriotten. Meestal leiden deze demonstraties tot geweld en brandstichting.
Ook vallen ze de patriotten lastig op de verjaardag van Willem de Vijfde. Ze moeten oranjelinten dragen en geld geven ter ere van de stadhouder. Uiteindelijk wordt Kaat opgepakt en gevangengezet.
-
'Aan het volk van Nederland'
De patriotten schrijven kranten en pamfletten om te laten zien dat het anders moet in Nederland. Een pamflet is een soort poster met kritische teksten erop. Ze worden stiekem verspreid. Een van de meest bekende pamfletten uit die tijd is 'Aan het volk van Nederland'. Het is geschreven door Johan Derk van der Capellen.
Johan Derk van der Capellen is een van de leiders van de patriotten. Hij vindt het heel belangrijk dat iedereen zijn boodschap te lezen krijgt. Daarom verspreidt hij zijn pamflet over heel Nederland. Hij roept iedereen op om zich te verzetten tegen stadhouder Willem de Vijfde, die hij de grote onderdrukker noemt. Johan is bang om opgepakt te worden, daarom zet hij zijn naam er niet onder. Het pamflet wordt 's nachts in het diepste geheim bij de mensen onder de deur door geschoven.
-
Vrijkorpsen
De stadhouder is ook de baas van het leger. Willem de Vijfde heeft daarom veel macht. Maar de patriotten richten kleine legertjes op waarover Willem géén macht heeft: vrijkorpsen. Ze leggen geld bij elkaar en kopen geweren en uniformen. Er zijn regelmatig flinke vechtpartijen tussen de patriotten en de orangisten. Er vallen zelfs doden.
In sommige steden in het westen van het land grijpen de patriotten de macht. De patriotten krijgen het voor het zeggen in steden zoals Haarlem, Gouda, Utrecht en Delft. Hier nemen zij nu de besluiten.
Willem de Vijfde heeft er niets meer te vertellen. Hij is bang voor de patriotten met hun wapens. Samen met zijn vrouw en kinderen vlucht Willem vanuit Den Haag naar Nijmegen. De Patriotten denken dat ze de strijd nu gewonnen hebben.
-
Wilhelmina van Pruisen
Willem de Vijfde is bang voor de patriotten met hun wapens. Samen met zijn vrouw Wilhelmina van Pruisen vlucht hij vanuit Den Haag naar Nijmegen. De patriotten denken nu dat ze gewonnen hebben. Willem vindt het eigenlijk ook wel best zo. Maar Wilhelmina laat het er niet zomaar bij zitten. Zij zal wel eens even laten zien wie de baas van het land is.
Wilhelmina vertrekt met een koets richting Den Haag. Maar onderweg houden patriotten haar tegen. Bij het plaatsje Goejanverwellesluis (vlak bij Gouda) moet Wilhelmina wachten in een boerderij. Ze mag voorlopig niet verder reizen. Uiteindelijk heeft Wilhelmina geen andere keus dan terug te keren naar Nijmegen. Ze is diep beledigd!
-
Goejanverwellesluis
Goejanverwellesluis is een klein plaatsje in de buurt van Gouda. Op 28 juni 1787 wordt Wilhelmina van Pruisen, de vrouw van Willem de Vijfde, door een aantal patriotten opgepakt en hier vastgehouden. Ze moet wachten in een boerderij en mag voorlopig niet verder reizen.
Wilhelmina was eigenlijk onderweg van Nijmegen naar Den Haag. Maar uiteindelijk kan ze weinig anders doen dan terugkeren naar Nijmegen. Ze is diep beledigd! In een brief vraagt Wilhelmina haar broer, de koning van Pruisen, om hulp. Hij stuurt een leger van maar liefst 20.000 soldaten!
Dit leger is veel te sterk voor de patriotten. De meesten vluchten naar Frankrijk. Willem en Wilhelmina kunnen nu weer terug naar Den Haag. Willem is er weer de baas. Maar als een paar jaar later Franse legers Nederland veroveren, keren de patriotten terug. Willem, Wilhelmina en hun kinderen moeten naar het buitenland vluchten.
Vensterplaat De Patriotten. Voor docenten: Vensterles groep 5-8. Illustratie: J.J. de Wetstein Pfister.
Vensterplaat
