Internationale Allure
Misschien wel vaker dan met zijn taal, wordt Friesland tegenwoordig met zijn landschap geassocieerd. Na de Tweede Wereldoorlog begonnen schilders op een vaak eigen, expressionistische manier het Friese landschap uit te beelden. De belangrijkste onder hen was Gerrit Benner (1897-1981). Deze in Leeuwarden geboren autodidact, opgeleid als huisschilder, ontwikkelde zich tot een kunstschilder van internationale allure. Zijn schilderijen werden bewonderd van Sint Petersburg tot Barcelona en van São Paulo tot Osaka en hij kreeg vele prestigieuze prijzen. In Leeuwarden nam hij – met vallen en opstaan – zijn artistieke aanloop, als vrije kunstenaar vestigde hij zich in het midden van de jaren vijftig in Amsterdam.
Karel Appel en Corneille
Nog voor de oorlog bezocht Benner, het was in het gezelschap van zijn collega-schilders vader en zoon Andries en Bouke van der Sloot, mogelijkerwijs een tentoonstelling van de Vlaamse expressionist Constant Permeke. In het door hem geliefde Liwwadders hield Gerrit zijn beide stadgenoten toen voor: ‘Kiek, wat die man ken, mut ik oek kenne.’ Kort na de oorlog – in 1946 te Groningen, bij een verzamelaar thuis – kreeg Benner zijn eerste eenmanstentoonstelling. Inmiddels had hij intensief kennis genomen van de persoon en het werk van de Groningse graficus Hendrik Nicolaas Werkman. Typerend is de volgende anekdote. Werkmans dochter stuurde in datzelfde jaar 1946 twee jonge kunstenaars vanuit Groningen naar Benner in Leeuwarden. De schilder en zijn vrouw wandelden toevallig door Leeuwarden toen ze het duo met hun opvallende artistieke kleding in het vizier kregen. Spoorslags repten ze zich naar huis want, zo wist Gerrit: ‘deze gasten komen voor mij’. Het bleken Karel Appel en Corneille te zijn. Later werkte Benner in het voormalige Amsterdamse atelier van Appel, die hem typeerde als ‘een rasschilder met een noordse fabelachtige kant in zijn werk’.
Dromerige sprookjeswereld
De weinige werken van Benner die uit de vooroorlogse tijd bewaard zijn gebleven, kenmerken zich door een realistische stijl in een vrij somber palet. Na de oorlog ontwikkelde hij een lyrisch expressionisme dat zich kenmerkte door heldere expressieve kleuren. Gevoed door met de natuur verbonden emoties en verlangens, creëerde Benner toen in zijn kunst een dromerige sprookjeswereld. Door de verhuizing naar Amsterdam kwam hij in intensiever contact met de sfeer en het werk van de Cobra-schilders. Het stimuleerde hem tot vrijere expressie en tot dikker in de verf gezette doeken. De band met de natuur en met het Friese landschap kon en wilde hij niet loslaten. Steeds opnieuw gebruikte hij elementen uit dat landschap – koeien, paarden, land, wolken, water – om een wondere wereld te scheppen. Deze doeken zijn meestal groen, blauw en grijs van kleur, met soms een rood of geel accent. Een geheel non-figuratieve kunstenaar is Benner nooit geworden. Uit Benners werk spreekt voor velen dezelfde troost die ook de landschapskunst van zijn vroeg-twintigste eeuwse Friese voorganger Jan Mankes zo kenmerkte
Landschappen
Omstreeks 1970 reisde Benner regelmatig weer naar Friesland. In de periode daarvoor was hij een weg ingeslagen waarin hij, op een nog soberder en meer verinnerlijkte manier én met nog minder materiaal (verf en elementen), juist zoveel mogelijk expressie in zijn landschappen trachtte aan te brengen. Naarmate hij vaker in het buitenhuis van zijn oudste zoon in Gaasterland logeerde, kwam er meer terug van de lyriek, van de paardjes en vogels uit zijn eerdere werk. Zelf verklaarde Benner eens: ‘Soms benauwt de wereld me en dan kom ik altijd terug bij de natuur, de bron van alle dingen’.
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Ynternasjonale alluere
Faaks wol mear as mei syn taal wurdt Fryslân hjoed de dei mei syn lânskip assosjearre. Nei de Twadde Wrâldoarloch begûnen skilders op in gauris eigen, ekspresjonistyske wize it Fryske lânskip út te byldzjen. De wichtichste fan harren wie Gerrit Benner (1897-1981). Dy autodidakt, yn Ljouwert berne en oplaat as hússkilder, ûntjoech him ta in keunstskilder fan ynternasjonale alluere. Syn skilderijen wurde bewûndere fan Sint Petersburch oant Barcelona en fan São Paulo oant Osaka en hy krige in soad prestizjeuze prizen. Yn Ljouwert naam er – mei fallen en opstean – syn artistike oanrin, as frij keunstner sette er him yn ’e midden fan de fyftiger jierren yn Amsterdam nei wenjen.
Karel Appel en Corneille
Noch foar de oarloch brocht Benner yn it selskip fan syn kollega-skilders, heit en soan Andries en Bouke van der Sloot, mooglik in besite oan in útstalling fan de Flaamske ekspresjonist Constant Permeke. Yn it Liwwadders, dat him sa dierber wie, hold er syn beide stedsgenoaten foar: ‘Kiek, wat die man ken, dat mut ik oek kenne.’ Koart nei de oarloch – yn 1946 yn Grins, by in samler thús, krige Benner syn earste ienmansútstalling. Underwilens hie er de persoan en it wurk fan de Grinzer grafikus Hendrik Nicolaas Werkman yntinsyf bestudearre. Typearjend is de folgjende anekdoate: Werkman syn dochter stjoerde yn datselde jier 1946 twa jonge keunstners fan Grins nei Benner yn Ljouwert. De skilder en syn frou kuieren tafallich krekt troch Ljouwert, doe’t hja it duo mei har opfallende artistike klean yn it each krigen. Hookstrooks skrepten hja nei hûs, om’t, sa hie Gerrit yn de rekken, ‘dy figueren foar my komme’. It blieken Karel Appel en Corneille te wêzen. Letter wurke Benner yn it eardere Amsterdamske atelier fan Appel, dy’t him typearre as ‘een rasschilder met een noordse fabelachtige kant in zijn werk’.
Dreamerige mearkewrâld
It bytsje wurk fan Benner dat fan foar de oarloch bewarre bleaun is, karakterisearret him troch in realistyske styl yn in frijwat somber palet. Nei de oarloch ûntwikkele er in lyrysk ekspresjonisme dat him ûnderskiede troch heldere ekspressive kleuren. Fieden troch emoasjes en langstmen dy’t oan de natuer ferbûn binne, kreëarre Benner doe yn syn keunst in dreamerige mearkewrâld. Troch syn ferfarren nei Amsterdam kaam er yn yntinsyf kontakt mei de sfear en it wurk fan de Cobra-skilders. It stimulearre him ta frijere ekspresje en ta doeken dy’t tsjokker yn de ferve set wiene. De bân mei de natuer en mei it Fryske lânskip koe en woe er net sjitte litte. Allegeduerigen brûkte er eleminten út dat lânskip – kij, hynders, lân, wolken, wetter – om in wûndere wrâld te skeppen. Dy doeken binne meast grien, blau en griis fan kleur, mei út en troch in read of giel aksint. In folslein non-figuratyf keunstner is Benner nea wurden. Ut Benner syn wurk sprekt foar in protte lju deselde treast dy’t ek de lânskipskeunst fan syn ier-tweintichste-ieuske Fryske foargonger Jan Mankes sa karakterisearre.
Lânskippen
Om 1970 hinne reizge Benner geregeldwei wer nei Fryslân. Yn de perioade dêrfoar wie er in kant yn gien dêr’t er yn besocht om op in noch soberder en mear ferinerlike wize én mei noch minder materiaal (ferve en eleminten), krekt safolle mooglik ekspresje yn syn lânskippen oan te bringen. Neigeraden hy faker yn it bûtenhûs fan syn âldste soan yn Gaasterlân útfanhûze, kaam er mear werom fan de lyryk, fan de hynderkes en fûgels út syn eardere wurk. Sels ferklearre Benner ris: ‘Ut en troch beneart de wrâld my en dan kom ik altiten werom by de natuer, de boarne fan alle dingen’.
