Landschappelijke gevolgen schaalvergroting
Het Friese land, vooral de kleistreken en het zuidwesten van de provincie, wordt gekenmerkt door een eeuwenoude verkavelingstructuur. Toeristen zijn er dol op maar boeren vinden het vaak vreselijk, want hoe kun je nu met een moderne trekker op al die kleine stukjes land goed uit de voeten? Na de Tweede Wereldoorlog, toen Nederland weer werd opgebouwd, was de politiek heel erg op de hand van de boeren. De landbouw moest zo rationeel mogelijk worden opgezet en dat hield ook schaalvergroting in. De ruilverkaveling was daartoe het instrument bij uitstek. De losse stukken land van boeren werden samengevoegd tot aaneensluitende blokken. Dit proces had tot gevolg dat veel oudere landschappelijke elementen opgeruimd werden, zoals sloten, houtwallen en oude paden en wegen. Er is dan ook niets wat het Nederlandse platteland de afgelopen zestig jaar meer heeft veranderd dan juist die ruilverkavelingen.
Experiment
In dat proces speelde Friesland in enkele opzichten een voortrekkersrol. In het begin van de eeuw was hier de eerste, toen nog vrijwillige ruilverkaveling van Nederland (die van de Ballumer Mieden op Ameland). In de jaren 1953-1956 werden verder met een experiment in Rottevalle inzichten opgedaan die verder overal in het land zouden worden toegepast en die leidden tot een verbreding van het kader waarin ruilverkavelingen gestalte kregen. Het experiment berustte op in Frankrijk en de Verenigde Staten opgedane ervaringen en hield in dat bij de ruilverkaveling de landbouwvoorlichtingsdienst begon met een intensieve, integrale voorlichting aan boeren en boerinnen en met het opzetten van werktuigcoöperaties en gemeenschappelijke onkruidbestrijding. In Rottevalle deden er dertig boerenfamilies aan mee.
Ruilverkavelingswet
De ruilverkaveling was al voor 1940 begonnen, eerst op vrijwillige basis, maar in 1924 kwam de eerste ruilverkavelingwet tot stand en konden boeren voortaan tot meewerken gedwongen worden. Oorspronkelijk was de ruilverkaveling geheel gericht op de landbouw en betere verdeling van land. Sprekend voorbeeld is wel dat van die boer op Ameland die voor de ruilverkaveling 12 hectare grond had, verdeeld over 269 stukjes land. Na afloop had hij die 12 hectare opnieuw, maar nu verdeeld over vijf percelen. In Friesland heeft voor 1940 maar één (kleine) ruilverkaveling plaatsgevonden, die van Merrie Made in Weststellingwerf (67 hectare). Wel werd er op grote schaal onland tot cultuurgrond gemaakt in de werkverschaffingen, vooral door de Ontginningsmaatschappij De Drie Provinciën.
Centrale Cultuurtechnische Commissie
Na de Tweede Wereldoorlog kwam de zaak goed op gang. Er was door de vernielingen die hadden plaatsgevonden en door het trauma van de Hongerwinter grote behoefte aan goede landbouwgrond. Bovendien zou, zo vond de overkoepelende Centrale Cultuurtechnische Commissie, het aan zijn lot overlaten van het platteland kunnen leiden tot verpaupering en politieke radicalisering daar van de bevolking. Ruilverkaveling werd nu ook gezien als een moderniseringsproces. Zo ontstond de behoefte aan een goede voorlichting, ook aan de boerinnen. Tegelijkertijd speelde hier ook een element van manipulatie vanuit de overheid mee, die zoveel mogelijk kleine boeren wilde saneren. Dat bleek bijvoorbeeld duidelijk bij het stemrecht bij ruilverkavelingen: wie niet opkwam om te stemmen, werd geacht vóór te zijn. Dat stuitte op veel misverstanden en zelfs verzet van met name kleine boeren.
Landinrichtingswet 1985
Rond 1960 begonnen de inzichten bij de beleidsmakers door te dringen dat er bij de ruilverkavelingen meer belangen meespeelden dan alleen de agrarische. Uitgangspunten bij de nieuwe verkavelingen werd het Streekplan, ontwikkeld met op basis van in Rottevalle en Kerkhoven verkregen inzichten. Dat plan gaf richtlijnen voor het toekomstig grondgebruik en combineerde agrarische belangen met infrastructuur, woningbouw, industrie en recreatie. Nieuw in de ontwikkelingen van de laatste decennia (invoering Landinrichtingswet 1985) is dat het zwaartepunt bij de inrichting van het platteland verder is opgeschoven in de richting van natuurbeheer. Er wordt niet alleen meer gestreefd naar natuurbehoud, maar ook naar het scheppen van nieuwe natuur.
------------------------------------------------------------------------------------------------
Lânskiplike gefolgen skaalfergrutting
It Fryske gea, foaral yn de âlde klaaistreken yn it noarden en it súdwesten fan de provinsje, ûnderskiedt him troch in ieuwenâlde ferkavelingsstruktuer. Toeristen binne der sljocht op mar boeren ha der faak in griis fan, want hoe kinne sy har no rêde mei in moderne trekker op al dy lytse stikjes lân? Nei de Twadde Wrâldoarloch, doe’t Nederlân op ’e nij opboud waard, wie de polityk bot op de hân fan de boeren. De lânbou moast sa rasjoneel mooglik opset wurde en dat hold ek yn: skaalfergrutting. De ruilferkaveling wie dêrta it ynstrumint by útstek. De losse stikken lân fan boeren waarden gearfoege ta oanienslutende blokken. Dat proses hie fan gefolgen dat in soad âldere lânskiplike eleminten opromme waarden, lykas sleatten, houtwâlen en âlde reden en diken. Der is dan ek neat wat it Nederlânske plattelân de ôfrûne sechtich jier mear feroare hat as krekt dy ruilferkavelingen.
Eksperiment
Yn dat proses spile Fryslân yn inkelde opsichten de rol fan paadsljochter. Yn it begjin fan de ieu wie hjir de earste, doe noch frijwillige ruilferkaveling fan Nederlân (dy fan de Ballumer Mieden op It Amelân). Yn de jierren 1953-1956 waarden fierders mei in eksperimint yn De Rottefalle ynsichten opdien dy’t fierders oeral yn it lân tapast wurde soene en dy’t laten ta in ferbreding fan it ramt dêr’t ruilferkavelingen stal yn krigen. It eksperimint berêste op yn Frankryk en de Feriene Steaten opdiene ûnderfiningen en it hold yn, dat by de ruilferkaveling de lânboufoarljochtingstsjinst begûn mei in yntinsive, yntegrale foarljochting oan boeren en boerinnen en mei it opsetten fan wurktúchkoöperaasjes en mienskiplike ûnkrûdbestriding. Yn De Rottefalle diene dêr tritich boerefamyljes oan mei.
Ruilferkavelingswet
De ruilferkaveling wie al foar 1940 begûn, earst op frijwillige basis, mar yn 1924 kaam de earste ruilferkavelingswet ta stân en koene boeren tenei ta meiwurking twongen wurde. Oarspronklik wie de ruilferkaveling alhiel rjochte op de lânbou en bettere ferdieling fan lân. Sprekkend is wol it foarbyld fan dy boer op It Amelân, dy’t foar de ruilferkaveling 12 hektare grûn hie, ferdield oer 269 stikjes lân. Nei ôfrin hie er dy 12 hektare wer, mar no ferdield oer fiif perselen. Yn Fryslân hat foar 1940 mar ien (lytse) ruilferkaveling plakfûn, dy fan de Merrie Made yn Weststellingwerf (67 hectare). Wol waard op grutte skaal ûnlân ta kultuergrûn makke yn de wurkferskaffingen, foaral troch de Untginningsmaatskippij De Drie Provinciën.
Sintrale Kultuertechnyske Kommisje
Nei de Twadde Wrâldoarloch kaam de saak goed op gong. Der wie troch de fernielingen dy’t plak fûn hienen en troch it trauma fan de hongerwinter grut ferlet fan goede lânbougrûn. Boppedat soe, sa fûn de oerkoepeljende Sintrale Kultuertechnyske Kommisje, it oan syn lot oerlitten fan it plattelân liede kinne ta ferpaupering en ta politike radikalisearring dêr fan de befolking. Ruilferkaveling waard no ek sjoen as in modernisearringsproses. Sa ûntstie it ferlet fan goede foarljochting, ek oan de boerinnen. Tagelyk spile hjir ek in elemint fan manipulaasje fan de oerheid mei, dy’t safolle mooglik lytse boeren útsanearje woe. Soks die bygelyks dúdlik bliken mei it stimrjocht by ruilferkavelingen: wa’t net opkaam om te stimmen, waard achte foar te wêzen. Dat stuite op in soad misbegryp en sels ferset fan benammen lytse boeren.
Lânynrjochtingswet 1985
Om 1960 hinne begûnen de ynsichten by de beliedsmakkers troch te kringen dat der mei in ruilferkaveling mear belangen meispilen as allinnich it agraryske. Utgongspunt by nije ferkavelingen waard it streekplan, ûntwikkele mei op basis fan yn De Rottefalle en Kerkhoven wûne ynsichten. Dat plan joech rjochtlinen foar it takomstich grûngebrûk en kombinearre de agraryske belangen mei ynfrastruktuer, wentebou, yndustry en rekreaasje. De nijste ûntjouwing fan de lêste desennia (ynfiering Lânynrjochtingswet 1985) is dat it swiertepunt by de ynrjochting fan it plattelân fierder opskood is yn de rjochting fan natuerbehear. Der wurdt net allinnich mear stribbe nei natuerbehâld, mar ek nei it skeppen fan nije natuer.
