‘De kleine luyden’
De belangrijke rol die de gereformeerden ooit in het maatschappelijk debat hadden, is tegenwoordig uitgespeeld, zeker in Friesland. De Friese onderwijzer, historicus, journalist en politicus Hendrik Algra (1896-1982) was een van hun belangrijkste vertegenwoordigers en woordvoerders. Hij was één van wat men noemde ‘de kleine luyden’, de gewone middenstanders, boeren en nette arbeiders van orthodox-gereformeerde huize. Door zijn opvoeding, zijn loopbaan en zijn visie op heden en verleden is hij het perfecte voorbeeld van de geslaagde emancipatie van de orthodox-christelijke lagere standen.
Abraham Kuyper
In de loop van de negentiende eeuw verzetten rechtzinnige kringen zich steeds meer tegen de vrijzinnige opvattingen binnen de Hervormde Kerk. Daarmee ontstond ook een maatschappelijke tegenstelling tussen de doorgaans uit lagere standen afkomstige orthodoxen en de geseculariseerde maatschappelijke elite die de Hervormde kerk domineerde. Na een aantal eerdere afscheidingen van de Hervormde kerk, voegden de orthodoxen zich in 1892 bij elkaar en vormden ze de Gereformeerde Kerken in Nederland. In de late negentiende en vroege twintigste eeuw groeide onder leiding van politici als Abraham Kuyper (1837-1920) deze cultuur uit tot een ‘zuil’, een duidelijk te onderscheiden maatschappelijke groep met eigen scholen, kerken en een eigen verenigingsleven. Zo rond 1920 was een op de vijf Friezen gereformeerd.
Getalenteerd
In deze periode groeide op het Friese platteland in zo’n gereformeerd, antirevolutionair arbeidersgezin ook Hendrik Algra op. In arbeidersmilieus was ook voor de meest getalenteerde kinderen slechts lager onderwijs weggelegd. Wilde men doorleren, dan moest dit `s avonds, na het zware lichamelijk werk overdag. Algra volgde op deze manier vanaf zijn twaalfde de christelijke onderwijzersopleiding en voltooide daarna – eveneens naast een baan, nu als onderwijzer – de docentenopleidingen Geschiedenis en Nederlands. Hij werd leraar geschiedenis.
Opinion leader
Algra’s loopbaan voltrok zich daarna volledig binnen de gereformeerde zuil. Hij doceerde aan protestants-christelijke scholen, was vanaf 1935 tot 1977 hoofdredacteur van het gereformeerde Friesch Dagblad, speelde een rol in het Kristlik Frysk Selskip en werd in 1946 voor de, ook al weer gereformeerde, antirevolutionaire partij lid van de Eerste Kamer in Den Haag. Bijzonder is vooral Algra’s moedige houding in de oorlog. Als hoofdredacteur weigerde hij Duitse opdrachten uit te voeren. Dat leidde tot een publicatiestop van de krant en tot Algra’s internering in het kamp te Sint Michielsgestel. In de naoorlogse periode maakten zijn hoofdcommentaren in het Friesch Dagblad hem tot gereformeerd opinion leader binnen en buiten Friesland.
Opvattingen
Algra’s visie op het heden en het verleden was gestempeld door zijn gereformeerde opvattingen. Zo zag hij de negentiende eeuw niet in de eerste plaats als bijvoorbeeld de tijd van de industriële revolutie, maar bij uitstek als de periode waarin de orthodoxie tot bloei had kunnen komen. Al zijn historische publicaties zijn gebaseerd op het idee dat de hand van God in de geschiedenis zichtbaar is. Vooral in de Tweede Wereldoorlog gebruikte Algra de nationale geschiedenis zo als een spiegel die hij het Nederlandse volk voorhield.
Protestantse Kerk in Nederland
Na de oorlog raakte de gereformeerde zuil in verval; de emancipatie was voltooid. Vanaf de jaren zestig verlieten velen de kerken. Uiteindelijk, in 2004, zouden de gereformeerde en hervormde kerken weer samengaan in de Protestantse Kerk in Nederland. In de jaren zestig opende zich de Nederlandse en ook de Friese samenleving voor allerlei maatschappelijke en culturele experimenten en vernieuwingen. Algra bleef bij zijn oude standpunten en overleefde zichzelf. Bekend werd hij met name door de aandacht die hij in het parlement vroeg voor het in zijn ogen blasfemische werk van de schrijver Gerard Reve. Deze had God voorgesteld als een ‘ezeltje’ dat van achteren genomen wilde worden. In de moderne samenleving betekent zo’n relletje veel publiciteit. Niet de gereformeerde moraal, maar Reve’s naam voer er wel bij.
--------------------------------------------------------------------------------------------------
‘De kleine luyden’
De wichtige rol dy’t de grifformearden yn it ferline yn it maatskiplik debat wol hân ha, is hjoed de dei útspile, benammen yn Fryslân. De Fryske ûnderwizer, histoarikus, sjoernalist en politikus Hendrik Algra (1896-1982) wie ien fan har wichtichste fertsjintwurdigers en wurdfierders. Hy wie ien fan wat neamd waard ‘de kleine luyden’, de gewoane middenstanners, boeren en fatsoenlike arbeiders fan ortodoks-grifformeard komôf. Troch syn opfieding, syn karriêre en syn fisy op it no en it doe is er it perfekte foarbyld fan de slagge emansipaasje fan de ortodoks-kristlike legere stannen.
Abraham Kuyper
Yn de rin fan de njoggentjinde ieu fersetten rjochtsinnige fermiddens har hieltiten mear tsjin de frijsinnige opfettings binnen de Herfoarme Tsjerke. Sadwaande ûntstie der ek in maatskiplike tsjinstelling tusken de ornaris út legere stannen ôfkomstige ortodoksen en de sekularisearre maatskiplike elite dy’t de Herfoarme Tsjerke dominearre. Nei in tal eardere ôfskiedingen fan de Herfoarme Tsjerke, smieten de ortodoksen yn 1892 de lapen gear en foarmen hja de Gereformeerde Kerken in Nederland. Yn de lette njoggentjinde en iere tweintichste ieu groeide ûnder lieding fan politisy as Abraham Kuyper (1837-1920) dy kultuer út ta in ‘pylder’, in helder ûnderskiedbere maatskiplike groep mei eigen skoallen, tsjerken en in eigen ferieningslibben. Sawat om 1920 hinne wie ien op de fiif Friezen grifformeard.
Talintearre
Yn dy tiid groeide op it Fryske plattelân yn sa’n grifformeard, antyrevolúsjonêr arbeidersgesin ek Hendrik Algra op. Yn arbeidersfermiddens wie ek foar de meast talintearre bern neat oars as leger ûnderwiis weilein. Soe der trochleard wurde, dat moast dat jûns barre, nei it bealgjen oerdeis. Algra folge op dy wize fan syn tolfde jier ôf de kristlike ûnderwizersoplieding en foltôge dêrnei – al krektsa njonken in baan, no as ûnderwizer – de dosinte-opliedings Skiednis en Nederlânsk. Hy waard learaar skiednis.
Opinion leader
Algra syn karriêre spile him dêrnei folslein binnen de grifformearde pylder ôf. Hy dosearre oan protestantsk-kristlike skoallen, wie fan 1935 oant 1977 haadredakteur fan it grifformeard Friesch Dagblad, spile in rol yn it Kristlik Frysk Selskip en waard yn 1946 foar de, ek al wer grifformearde, Anty-Revolúsjonêre Partij lid fan de Earste Keamer yn Den Haach. Bysûnder is benammen Algra syn moedige hâlding yn de oarloch. As haadredakteur wegere er om Dútske opdrachten út te fieren. Dat late ta in publikaasjestop fan de krante en ta Algra syn ynternearring yn it kamp te Sint Michielsgestel. Yn de perioade nei de oarloch makken syn haadkommentaren yn it Friesch Dagblad him ta grifformeard opinion leader binnen en bûten Fryslân.
Opfettings
Algra syn fisy op it no en it doe waard útmakke troch syn grifformearde opfettings. Sa seach er de njoggentjinde ieu net yn it foarste plak as bygelyks de tiid fan de yndustriële revolúsje, mar by útstek as de perioade dêr’t de ortodoksy him yn ûntjaan kind hie. Al syn histoaryske publikaasjes binne basearre op it idee dat de hân fan God yn de skiednis sichtber is. Benammen yn de Twadde Wrâldoarloch brûkte Algra de nasjonale skiednis sa as in spegel dy’t er it Nederlânske folk foarhold.
Protestantske Tsjerke yn Nederlân
Nei de oarloch rekke de grifformearde pylder yn it delgean; de emansipaasje wie foltôge. Fan de sechstiger jierren ôf ferlieten gâns lju de tsjerke. Uteinlik, yn 2004, soene de grifformearde en herfoarme tsjerken gearrane ta de Protestantse Kerk in Nederland. Yn de sechstiger jierren iepenen de Nederlânske en ek de Fryske maatskippij har foar allerhanne maatskiplike en kulturele eksperiminten en fernijings. Algra bleau by syn âlde stânpunten en oerlibbe himsels. Ferneamd waard er benammen troch it omtinken dat er yn it Parlemint frege foar it yn syn eagen blasfemyske wurk fan de skriuwer Gerard Reve. Dy hie God foarsteld as in ‘ezeltsje’ dat fan efteren naam wurde woe. Yn de moderne maatskippij resultearret sokke opskuor yn in soad publisiteit. Net de grifformearde moraal, mar Reve syn reputaasje hie der profyt fan.
