1951

Kneppelfreed

Taalstrijd met wapenstok en waterkanon - Taalstriid mei wapenstôk en wetterkanon

Met knuppels en waterkanonnen verdreef de politie een grote groep Friezen van het Zaailand, op vrijdag 16 november 1951. Toch wordt deze ‘Kneppelfreed’ niet gezien als een treurige dag, maar als een belangrijke doorbraak in de strijd om gelijke rechten voor het Fries. In die tijd was de status van de Friese taal nog erg ondergeschikt aan het Nederlands. Bij officiële instanties, zoals bij de overheid, politie of rechtbank, mocht het Fries niet gesproken worden. En op veruit de meeste scholen was het Nederlands de enige taal die geleerd werd. Dit beviel veel mensen niet, en zij maakten zich, tot aan de rechter, sterk voor hun eigen taal. Het dieptepunt van deze strijd, ‘Kneppelfreed’, was tegelijk het hoogtepunt: vanaf nu werd de positie van het Fries veel beter geregeld.

------------------------------------------------------------------

Mei kneppels en wetterkanonnen reage de plysje in grutte groep Friezen fan it Saailân ôf, op freed 16 novimber 1951. Dochs wurdt dizze ‘Kneppelfreed’ net sjoen as in treurige dei, mar as in belangrike trochbraak yn de striid om gelikense rjochten foar it Frysk. Yn dy tiid wie de status fan de Fryske taal noch slim ûndergeskikt oan it Nederlânsk. By offisjele ynstânsjes, lykas by oerheid, plysje of rjochtbank, mocht it Frysk net sprutsen wurde. En op fierút de measte skoallen wie it Nederlânsk de ienige taal dy’t leard waard. Dit sinnige in soad minsken net, en sy makken har, oant foar de rjochter ta, sterk foar har eigen taal. It djiptepunt yn dizze striid, Kneppelfreed, wie tagelyk it hichtepunt: fan no ôf waard de posysje fan it Frysk folle better regele.

Periode
Tijd van televisie en computer

Wapenstok en waterkanon
Op vrijdag 16 november 1951 stonden twee Friese journalisten voor de Leeuwarder politierechter. Het waren Fedde Schurer, hoofdredacteur van de Heerenveense Koerier, en Tsjebbe de Jong, redacteur van het Bolswarder Nieuwsblad. Beide journalisten hadden in hun krant de kantonrechter van Heerenveen mr. S.R. Wolthers beledigd. Dat was omdat Wolthers in zijn rechtszaal een verdachte die Fries sprak belachelijk had gemaakt. De dag van de rechtszaak leeft tot op de dag van vandaag verder onder de naam ‘Kneppelfreed’. Er waren die dag nogal wat mensen op de zaak afgekomen en de Leeuwarder politie dreef met wapenstok en waterkanon het publiek – dat voor het gerechtsgebouw op het Zaailand samenschoolde – uit elkaar. Kneppelfreed wordt wel beschouwd als een van de eerste naoorlogse rellen en als een voorbode van de jaren zestig. Voor de emancipatie van het Fries heeft deze dag veel betekend.

Anti-Fries
Mr. Wolthers had al niet zo’n goede naam. Hij had eerder al enkele vroegere melkboeren uit Oldeboorn die melkbussen met Friese teksten op hun kar hadden gezet, nogal onfatsoenlijk behandeld. Toen Schurer hem in de Koerier vergeleek met de leden van een roversbende die in het begin van de zestiende eeuw Friesland geteisterd had, diende niet Wolthers, maar de officier van justitie in Leeuwarden, mr. F. Hollander, een klacht in. Bij het justitieel apparaat in Leeuwarden bestond een nogal anti-Friese instelling. Sommige juristen hadden daarvan ook al eerder in het openbaar blijk gegeven. Schurer streefde er door deze zaak nu naar om de taalbarrière als sociale scheiding te doorbreken, dit tegen de wil van bepaalde mensen in hogere posities.

Bloeitijd Fryske Beweging
Kneppelfreed past goed in de maatschappelijke ontwikkeling van na de oorlog. Door de oorlog en de bezetting waren de Friezen enerzijds meer betrokken geraakt bij de nationale Nederlandse gemeenschap, maar dat hield ook in dat ze voor de periode na de oorlog hoge verwachtingen koesterden. Maar anderzijds had in diezelfde oorlog ook de Friese Beweging veel meer aanhang gekregen. Een aantal belangrijke voorlieden had weliswaar gecollaboreerd met de Duitse bezetter, maar dit bleef zonder grote gevolgen. De Beweging, zo meende men, had zich als zodanig niet gecompromitteerd. Achteraf gezien kan men zeggen dat de Beweging in het eerste decennium na de bevrijding zijn grootste bloeitijd heeft gekend. Zo werd in 1946 het taboe op het gebruik van het Fries in de Statenvergaderingen doorbroken en kwamen Frieszinnige mensen op belangrijke posities in het openbaar bestuur en bij de pers.

Verbetering rechtspositie
Het ontstane gevoel van zelfstandigheid kwam onder meer tot uitdrukking in het door de volledige Statenvergadering overgenomen Desintralisaasjerapport uit 1951. Daarin waren wensen geformuleerd ten aanzien van onderwijs en cultuur die hedentendage nog steeds niet geheel vervuld zijn. Het leek er in de zomer van 1951 helemaal niet op dat er van vervulling van die wensen ook maar een fractie terecht zou komen. Maar dankzij Kneppelfreed kwam het uiteindelijk dan toch tot een betere rechtspositie van de Friese taal. In 1955 werden tweetalige scholen toegestaan en van 1956 af mag er in de rechtszaal Fries gebruikt worden. Mr. Hollander werd overgeplaatst.

--------------------------------------------------------------------------------------------------

Wapenstôk en wetterkanon
Op freed 16 novimber 1951 stiene twa Fryske sjoernalisten foar de Ljouwerter polysjerjochter. It wiene Fedde Schurer, haadredakteur fan de op It Hearrenfean ferskinende Heerenveense Koerier, en Tsjebbe de Jong, redakteur fan it Bolswards Nieuwsblad. Beide sjoernalisten hiene yn har kranten de kantonrjochter fan It Hearrenfean mr. S.R. Wolthers misledige en dat wie omdat Wolthers yn syn rjochtseal in fertochte dy’t Frysk prate de gek oanstutsen hie. De dei fan de rjochtsaak libbet oant hjoed de dei fierder ûnder de namme ‘Kneppelfreed’. Der wie dy deis nochal wat folk op de saak ôfkommen en de Ljouwerter polysje dreau mei wapenstôk en wetterkanon dat publyk – dat foar it gerjochtsgebou op it Saailân gearklofte – útelkoar. Kneppelfreed wurdt wol beskôge as ien fan de earste neioarlochske rellen en as in foarboade fan de jierren sechtich. Foar de emansipaasje fan it Frysk hat dizze dei in soad bestjut.

Anty-Frysk
Mr. Wolthers lei al net op sa’n bêste namme. Hy hie earder al inkelde Fryskpratende molktapers út Aldeboarn dy’t molkbussen mei Frysktalige opskriften op har karre set hiene, frijwat ûnfatsoenlik behannele. Doe’t Schurer him yn de Koerier fergelike mei de leden fan in rôversbinde dy’t yn it begjin fan de sechstjinde ieu Fryslân teistere hie, tsjinne net Wolthers, mar de offisier fan justysje yn Ljouwert, mr. F. Hollander, in klacht yn. By it justysjele apparaat yn Ljouwert bestie in frijwat anty-Fryske ynstelling. Guon juristen hienen dêr earder ek al yn it iepenbier bliken fan jûn. Schurer woe no mei de saak berikke dat de taalbarriêre as in sosjale skieding trochbrutsen waard. Guon lju yn hege posysjes woene dy krekt hanthavenje.

Bloeitiid Fryske Beweging
Kneppelfreed past yn hoe’t de maatskippij him nei de oarloch ûntwikkele. Troch de oarloch en de besetting wiene de Friezen mear behelle rekke by de nasjonaal-Nederlânske mienskip. Dat betsjutte lykwols ek dat der foar nei de oarloch hegere ferwachtings ûntstien wiene. Tagelyk krige troch dyselde oarloch ek de Fryske Beweging folle mear oanhing. Dat in tal net ûnbelangrike foarmannen gearwurke hie mei de Dútske besetter, bleau yn dit opsicht sûnder grutte gefolgen. De Beweging as gehiel hie him, sa wie it betinken, net kompromitearre. Efterôf besjoen kin sein wurde dat de Beweging yn it earste desennium nei de befrijing syn grutste bloeitiid belibbe hat. Sa waard yn 1946 it taboe op it Frysk sprekken yn de Steaten trochbrutsen en kamen der Frysksinnigen op wichtige posysjes yn bestjoer en parse.

Ferbettering rjochtsposysje
It gefoel fan selsstannigens die ûnder mear bliken út it troch de hiele Steaten oannommen Desintralisaasjerapport fan begjin 1951. Dêr stiene winsken oangeande ûnderwiis en kultuer yn dy’t hjoed de dei noch altiten net hielendal ta stân brocht binne. It like der yn de simmer fan 1951 alhiel net op dat der fan ferfolling fan dy winsken ek mar in grevel op ’e hispel komme soe. Mei tanksij Kneppelfreed kaam it dan dochs úteinlik ta in bettere rjochtsposysje fan de Fryske taal. Yn 1955 wurde twatalige skoallen tastien en fan 1956 ôf mei der yn de rjochtseal Frysk brûkt wurde. Mr. Hollander waard oerpleatst.