Doorbraak van de voetbalsport
Vroeg in de twintigste eeuw groeide de voetbalsport uit tot de meest beoefende en populairste sport in Friesland. Voetbalverenigingen werden aanvankelijk alleen in de grotere plaatsen opgericht. Op het platteland ging die ontwikkeling aanmerkelijk langzamer, vooral in die streken waar werd gekaatst. Aanvankelijk was voetbal een spel voor jongens uit de hogere standen en de middengroepen, zoals ook de vroege geschiedenis van de oudste voetbalclub van het noorden, LAC Frisia uit Leeuwarden, aantoont. Na de Eerste Wereldoorlog kwam de doorbraak van het voetbal als volkssport. In deze tijd van verzuiling hadden ook de sportverenigingen vaak een verzuilde signatuur. Een spectaculaire groei van de voetbalsport vond vervolgens plaats na de Tweede Wereldoorlog, maar nu niet meer zozeer op verzuilde basis. Zoals elders in Europa was sportbeoefening inmiddels een van de belangrijkste verschijningsvormen van de opkomende massacultuur.
Heerenveens talent
Een onmiskenbare bijdrage aan de al tijdens de oorlog groeiende interesse in Friesland voor voetbal als kijksport leverde het in Heerenveen geboren supertalent Abe Lenstra. Weinig Friezen zullen meer tot de volksverbeelding hebben gesproken dan deze voetballer. Zijn reputatie stoelde op een voorbeeldige balbeheersing, groot scorend vermogen en geniaal spelinzicht. Op negentienjarige leeftijd debuteerde Abe in het Nederlands elftal en negen keer op rij behaalde hij met zijn club Heerenveen het noordelijk kampioenschap. De verhalen die nu nog in Friesland over hem worden verteld, bestempelen hem tot een sportheld die niet alleen in voetbal maar in vele takken van sport uitblonk.
47 interlands en 33 goals
Grillig was zijn carrière in het Nederlands elftal en opvallend zijn bij tijd en wijle ongeïnspireerd optreden in Oranje. Toch speelde hij 47 interlands waarin hij 33 keer scoorde. Regelmatig botste hij met de keuzecommissie voor het Nederlands elftal over de door hem begeerde positie als binnenspeler in de voorhoede. Deze slepende kwestie maakte hem in de jaren na de Tweede Wereldoorlog tot de meest besproken sportman in Nederland. Als eerste won hij de publieksprijs van ‘Sportman van het jaar’ en werd hij daardoor een nationaal idool. Dat was in een tijd dat andere grote Nederlandse voetballers, zoals de Rotterdammer Faas Wilkes, kozen voor een profbestaan in het buitenland. Steeds opnieuw sloeg Abe lucratieve buitenlandse aanbiedingen af, maar in 1955 ging hij toch als profvoetballer spelen voor SC Enschede. Zijn laatste interland speelde Lenstra op 38-jarige leeftijd.
Sporticoon
De voetballer en persoon Abe Lenstra fungeerde na de oorlog gedurende een reeks van jaren bij uitstek als voertuig voor Fries nationaal besef in een oplevende Nederlandse sportcultuur. Dat was in een tijd dat de televisie nog niet hét medium was voor de verspreiding van sportheldendom als onderdeel van massacultuur. Nu de groep van mensen die Lenstra zelf heeft zien spelen steeds kleiner wordt, is zijn naam en faam afhankelijk geworden van de (legendarische) verhalen die over hem worden doorverteld en van zijn icoonwaarde voor de huidige SC Heerenveen.
Reputatie
Tot de jaren zeventig genoot de voetbalsport onder Nederlandse intellectuelen en academici een twijfelachtige, volkse reputatie. Alleen al het in 1995 opgevoerde theater- en voetbalspektakel Abe! – een replay van de fameuze wedstrijd uit 1950 waarin Heerenveen een 1-5 achterstand tegen Ajax wist om te zetten in een 6-5 overwinning – laat zien wat intussen op dat vlak is veranderd.
-------------------------------------------------------------------------------------------------
Trochbraak fan de fuotbalsport
Ier yn de tweintichste ieu groeide de fuotbalsport út ta de meast beoefene en populêrste sport yn Fryslân. Fuotbalferienings waarden yn it earstoan allinne yn de gruttere plakken oprjochte. Op it plattelân gie dy ûntjouwing aardich stadiger, benammen yn de kriten dêr’t keatst waard. Ynearsten wie fuotbaljen in spul foar jonges út de hegerein en de middengroepen, lykas ek de iere skiednis fan de âldste fuotbalklup, LAC Frisia yn Ljouwert, sjen lit. Nei de Earste Wrâldoarloch kaam de trochbraak fan it fuotbaljen as folkssport. Yn dy tiid fan ferpyldering hiene ek de sportferienings gauris in ferpyldere sinjatuer. Der wie in spektakulêre groei fan de fuotbalsport nei de Twadde Wrâldoarloch, mar no net mear sa bot op ferpyldere basis. Lykas op oare plakken yn Europa wie it beoefenjen fan sport ûnderwilens ien fan de wichtichste ferskiningsfoarmen fan de opkommende massakultuer.
Hearrenfeans talint
It op It Hearrenfean berne supertalint Abe Lenstra levere in dúdlike bydrage oan de niget oan fuotbaljen as sport om nei te sjen, in niget dy’t al yn de oarloch hieltiten oanwûn. Net in soad Friezen sille mear ta de folksferbylding sprutsen ha as dizze fuotballer. Syn reputaasje stuolke op in treflike balbehearsking, grut skoarend fermogen en geniaal spulynsjoch. As jongkeardel fan njoggentjin debutearre Abe yn it Nederlânsk alvetal en njoggen kear efterinoar behelle er it noardlik kampioenskip mei syn klup, Heerenveen. De ferhalen dy’t hjoed de dei noch altiten yn Fryslân oer him ferteld wurde, bestimpelje him ta in sportheld, dy’t der net allinne yn it fuotbaljen, mar yn gâns tûken fan sport útkipte.
47 ynterlands en 33 goals
Syn karriêre yn it Nederlânsk alvetal wie ritich en syn optreden yn Oranje wie út en troch sûnder ynspiraasje. Likegoed spile er 47 ynterlands, dêr’t er 33 kear yn skoarde. Geregeldwei krige er spul mei de karkommisje foar it Nederlânsk alvetal oangeande de posysje dy’t er begearde as binnenspiler yn de foarhoede. Dy duorjende kwestje makke fan him yn de jierren nei de Twadde Wrâldoarloch de meast besprutsen sportman yn Nederlân. As earste wûn er de publykspriis fan ‘Sportman fan it jier’ en waard er sadwaande in nasjonaal idoal. Dat wie yn in tiid dat oare grutte Nederlânske fuotballers, lykas de Rotterdammer Faas Wilkes, keazen foar in profbestean yn it bûtenlân. Hieltiten wer sloech Abe lukrative bûtenlânske oanbiedings ôf, mar yn 1955 soe er dochs as proffuotballer spylje, foar SC Enschede. Syn lêste ynterland spile Lenstra doe’t er 38 jier âld wie.
Sportikoan
De fuotballer en persoan Abe Lenstra fungearre nei de oarloch in tal jierren lang by útstek as ynstrumint fan Frysk-nasjonaal besef yn in oplibjende Nederlânske sportkultuer. Dat wie yn in tiid dat de televyzje noch net ít medium wie foar it fersprieden fan sportheldedom as ûnderdiel fan massakultuer. No’t de groep minsken dy’t Lenstra sels noch spyljen sjoen ha hieltiten lytser wurdt, is syn namme en rop ôfhinklik wurden fan de (legindaryske) ferhalen dy’t der oer him trochferteld wurde, en fan syn ikoanwearde foar it SC Heerenveen fan hjoed de dei.
Reputaasje
Oant yn de santiger jierren hie de fuotbalsport ûnder Nederlânske yntellektuelen en akademisy in dubieuze, folkske reputaasje. Allinne al it yn 1995 opfierde teater- en fuotbalspektakel Abe! – in replay fan de ferneamde wedstriid út 1950, doe’t Heerenveen in efterstân fan 1-5 tsjin Ajax omsette koe yn in 6-5 oerwinning – lit sjen wat der ûnderwilens op dat mêd feroare is.
