Mijlpaal in de waterstaatgeschiedenis
Op 28 mei 1932 werd midden op zee tussen Zurich en Wieringen het laatste gat in de Afsluitdijk gedicht. Het was een belangrijke mijlpaal in de waterstaatgeschiedenis van Friesland en ook Nederland. De Zuiderzee was verleden tijd geworden en heette nu IJsselmeer. Ze zou alleen nog bezongen worden in balladen, zoals ‘It lot fan Tea’ en ‘De Zuiderzeeballade’ van Willy van Hemert. De aanleg van de Afsluitdijk markeerde een belangrijke overgang van waterwegen naar autowegen als hoofdinfrastructuur. Bovendien, Holland was nu ook vanuit het noorden over land bereikbaar.
Cornelis Lely
Aan dit waterstaatkundig meesterwerk zal altijd één naam verbonden blijven, die van Cornelis Lely (1854-1929), de Amsterdamse ingenieur die de plannen uitwerkte. Zijn beeld staat op de Afsluitdijk en er is een hele nieuwe stad in Flevoland naar hem genoemd. In 1932 was hij er echter niet meer bij. Drie jaar tevoren was hij overleden, maar hij had in 1927 nog wel het begin van de aanleg van de Afsluitdijk tussen Wieringen en Zurich meegemaakt.
Stoommachines
De aanleg van de Afsluitdijk was een belangrijk sluitstuk in een eeuwenlange ontwikkeling van bedijking en inpoldering. Die was al voor het begin van de jaartelling begonnen met de aanleg van kleine poldertjes en later door de aanleg van binnendijken en het droog maken van grote meren. Er is aan de aanleg van de Afsluitdijk veel discussie voorafgegaan. De mensen zagen de Zuiderzee al heel lang als een ernstige bedreiging. Overstromingen als die van 1825, die ontzettend veel slachtoffers maakte en zware schade aanrichtte, speelden op in het collectief geheugen. Omdat de technische mogelijkheden er nog niet waren, bleef inpoldering echter lang een wensdroom. Net voor Cornelis Lely werd geboren, in 1854, was met hulp van stoomgemalen de grote Haarlemmermeer, ten zuidwesten van Amsterdam, drooggelegd. Stoommachines waren toen iets nieuws.
Zuiderzeevereniging
De afdamming van de Zuiderzee leek toen nog ver weg, maar toch durfden sommigen daar nu aan te denken. De plannen kwamen eerst niet verder dan de tekentafel, maar dat veranderde toen Kamerlid Age Buma uit Hindeloopen en Statenlid Pieter van Diggelen uit Zwolle, beiden liberaal, op 4 januari 1886 de Zuiderzeevereniging oprichtten. Ir. Lely werd belast met het technische werk van de vereniging. Tussen toen en 1924 is Lely een aantal keren minister van waterstaat geweest. Vooral van de kant der Zuiderzeevissers, die zich in hun bestaan bedreigd zagen, ontstond er behoorlijk wat oppositie tegen de plannen.
De wet op de Zuiderzeewerken
Tenslotte kwam de natuur Lely te hulp. Midden in de Eerste Wereldoorlog, in januari 1916, braken de dijken in Noord-Holland en Gelderland. De politiek kwam tot inkeer. Het gevaar van overstromingen was reëel en bovendien hadden de ervaringen met voedseltekorten in de Eerste Wereldoorlog duidelijk gemaakt dat uitbreiding van de landbouwgronden noodzakelijk was. In 1918 stemden beide Kamers daarom in met de wet op de Zuiderzeewerken. In 1924 kwam de Amsteldiepweg gereed, die Wieringen met de vaste wal verbond en in 1926 de proefpolder bij Andijk. In 1930 viel de Wieringermeer droog.
Gevolgen
De aanleg van de Afsluitdijk had veel gevolgen voor de buitendijkse waterstaat. Het Wad veranderde erdoor. Doordat de afwatering zich verlegde, veranderden platen en slinken van plaats. Tegelijk werd het Wad in de voorstelling van de mensen ook een veel duidelijker begrensde entiteit. In het verlengde van de aanleg van de Afsluitdijk, bedoeld als beveiliging tegen overstromingen, kan ook de bedijking en drooglegging van de Lauwerszee genoemd worden (1960-1969).
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Mylpeal yn de wettersteatsskiednis
Op 28 maaie 1932 waard midden op see tusken Surch en Wieringen it lêste gat yn de Ofslútdyk sletten. It wie in wichtige mylpeal yn de wettersteatsskiednis fan Fryslân en ek Nederlân. De Sudersee wie doetiid wurden en hjitte no Iselmar. Se soe allinnich noch besongen wurde yn balladen, lykas ‘It lot fan Tea’ fan Fedde Schurer en ‘De Zuiderzeeballade’ fan Willy van Hemert. De oanlis fan de Ofslútdyk markearre in wichtige oergong fan wetterwegen nei autodiken as haadynfrastruktuer. Boppedat, Hollân wie no ek út it noarden wei oer lân berikber.
Cornelis Lely
Oan dit wettersteatkundich masterwurk sil ien namme altiten ferbûn bliuwe, dy fan Cornelis Lely (1854-1929), de Amsterdamske ingenieur dy’t de plannen útwurke. Syn byld stiet op de Ofslútdyk en der is in hiele nije stêd yn Flevolân nei him neamd. Yn 1932 wie hy der lykwols net mear by. Trije jier earder wie hy ferstoarn, mar hy hie yn 1927 noch wol it begjin fan de oanlis fan de Ofslútdyk tusken Wieringen en Surch meimakke.
Stoommesines
De oanlis fan de Ofslútdyk wie in wichtich slútstik yn in ieuwenlange ûntwikkeling fan bediking en ynpoldering. Dy wie al foar it begjin fan de jiertelling begûn mei de oanlis fan lytse polderkes en letter trochset troch de oanlis fan binnendiken en de droechmakkerijen fan grutte marren. Der is oan de oanlis fan de Ofslútdyk in protte diskusje foarôf gien. De minsken seagen de Sudersee al hiel lang as in grutte bedriging. Oerstreamings as dy fan 1825, dy’t in ôfgryslik soad slachtoffers makke en swiere skea, spilen op yn it kollektyf ûnthâld. Omdat de technyske mooglikheden it net tastiene bleau it ynpolderjen lykwols lang in winskdream. Krekt foar’t Cornelis Lely berne waard, yn 1854, wie mei help fan stoomgemalen de grutte Haarlimmermar, súdwestlik fan Amsterdam, droechlein. Stoommesines wiene doe wat nijs.
Suderseeferiening
De ôfdamming fan de Sudersee like doe noch fier fuort, mar dochs doarden guon der no oan te tinken. De plannen kamen ynearsten net fierder as de tekentafel, mar dat feroare doe’t it Keamerlid Age Buma út Hylpen en it Steatelid Pieter van Diggelen út Swol, beiden liberaal, op 4 jannewaris 1886 de Suderseeferiening oprjochten. Ir. Lely waard belêste mei it technyske wurk fan de feriening. Tusken doe en 1914 hat Lely in oantal kearen minister fan wettersteat west. Alle kearen besocht er fergees der in wet ta bediking fan de Sudersee troch te krijen. Benammen fan de kant fan de Suderseefiskers, dy’t har bestean bedrige seagen, wie der frijwat opposysje tsjin.
De wet op de Suderseewurken
Uteinlik kaam de natuer Lely te help. Midden yn de Earste Wrâldoarloch, yn jannewaris 1916, brutsen de diken yn Noard-Hollân en Gelderlân. De polityk kaam ta ynkear. It gefaar fan oerstreamings wie reëel en boppedat hienen de ûnderfiningen mei krapte oan iten yn de earste oarlochsjierren dúdlik makke dat útwreiding fan de lânbougrûn in needsaak wie. Yn 1918 stimden beide Keamers dêrom yn mei de wet op de Suderseewurken. Yn 1924 kaam de Amsteldjipdyk ree, dy’t Wieringen mei de fêstewâl ferbûn en yn 1926 de proefpolder by Andijk. Yn 1930 foel de Wieringermar droech.
Gefolgen
De oanlis fan de Ofslútdyk hie ek in soad gefolgen foar de bûtendykse wettersteat. It Waad feroare dertroch. Trochdat de ôfstreaming him ferlei, feroaren platen en slinken fan plak. Tagelyk waard it Waad yn de foarstelling fan de minsken ek in folle dúdliker ôfgrinze geografyske entiteit. Yn it ferlingde fan de oanlis fan de Ofslútdyk, bedoeld as befeiliging tsjin oerstreamings, kin ek de bediking en droechlizzing fan de Lauwerssee neamd wurde (1960-1969).
