De Rug van Zuidwolde
Die stuwwal is duizenden jaren geleden ontstaan. De noordelijke helft van Nederland was toen bedekt met een dikke laag ijs. Dat ijs schoof vanuit het noorden steeds verder op en nam in z’n onderste laag keileem mee, en daarnaast ook een heleboel grote en kleine keien en stukken vuursteen. De ondergrond raakte daardoor op meerdere plaatsen, dus ook in Zuidwolde, sterk vervormd met langgerekte heuvels en dalen. Zo’n langgerekte heuvel is hier in het landschap nog te zien. Hij strekt zich uit over een lengte van negen kilometer, van Nolde in het zuiden tot Ten Arlo in het noorden. Op kleinere ruggen ontstonden Veeningen, Drogt en Bazuin. Toen het warmer werd en het ijs verdween, bleven het leem, de keien en het vuursteen achter op deze heuvelrug: de Rug van Zuidwolde.
Het veengebied
Na het einde van de laatste ijstijd, het Weichselien, werd het warmer. Door dat er veel leem in de bodem zat, was in de lagere delen de afvoer van regenwater nogal problematisch. Leem laat namelijk vrijwel geen water door.
Regenwater is van nature voedselarm waardoor maar weinig plantensoorten zich in een dergelijk milieu kunnen vestigen. Maar veenmos is een plant die dan juist wel goed gedijt. Veenmos zuigt zich vol met regenwater, het kan wel voor 90% uit water bestaan. Van onder sterft de plant af en groeit aan de bovenzijde door. Zo ontstaat in de loop van enkele duizenden jaren een dik pakket van op elkaar gepakte, onverteerde dode plantenresten. Dit hoogveen is niet afhankelijk van het grondwater en kan dus boven de plaatselijke grondwaterstand uitstijgen. Het heeft een bruine tot zwarte kleur. Het veenpakket is in de loop van de tijd uitgegroeid tot een dikte van vijf tot zes meter.
Hoogveen werd in Zuidwolde vooral aangetroffen in het oostelijke en zuidoostelijke deel van de gemeente. In de loop van de 18e tot halverwege de 20e eeuw is het hoogveengebied van Alteveer, Kerkenveld en Drogteropslagen vrijwel geheel afgegraven en in gedroogde vorm als turf verkocht. Wie goed kijkt vindt in het landschap nog de ontginningsstructuur terug.
Ook ten westen van de Rug van Zuidwolde ontstond een veengebied, echter minder omvangrijk en minder dik. De veenvorming is hier namelijk eerder tot stilstand gekomen door de hoge grondwaterstand. Ook hier is het veen afgegraven en ontstond vanaf ongeveer 1850 Fort op het scheidpunt van het veengebied van de marken van Veeningen, Drogt en Bloemberg.
