Verbindingen naar Ameland deel 1
De vroegste vermeldig van een verbinding met Ameland dateert van 25 september 1471 in een brief bestemd voor een Duitse koopman te Brugge. In die brief stond dat goederen afkomstig uit een hem toebehorend, op Ameland gestrand schip, zouden worden "gesendet mit den Bortma up toe de Leye". Uit de inhoud van de brief kan worden opgemaakt dat met "de Leye" het tegenwoordige Oude Leije werd bedoeld. In de rentmeestersrekeningen van Friesland werd in 1528 een zekere Barent genoemd, als veerschipper "van Biltsyl na Amelant". Aldus twee vroege vermeldingen van verbindingen die door beurt- en veerschippers met Ameland werden onderhouden. In het tweede deel van "De Tegenwoordige Staat van Friesland", uitgegeven in 1786, wordt hier en daar melding gemaakt van veerdiensten naar Ameland. Bij de beschrijving van de bij Nes voor anker gaande schepen staat ondermeer:"Waarby nog komt, dat het zelve het naast aan Friesland ligt, en dagelijks menschen van en naar Holwerd, Blya en Ferwerd overvaaren." De veerdiensten Ferwerd-Ameland v.v., Blija-Ameland v.v. en Holwerd-Ameland v.v. werden in 1667 reeds genoemd in een stuk van de Staten van Friesland, handelende over de uitvoer van granen en vee. Waarschijnlijk is de verbinding Ferwerd-Ameland één der oudste, zo niet de oudste verbinding met Ameland geweest. Vóór 1405 maakte Ameland deel uit van de rechtseenheid Ferwerderadeel. De grietman zetelde in Ferwerd en dus ligt het voor de hand dat er een min of meer regelmatige verbinding tussen Ferwerd en Ameland zal hebben bestaan. In de plaatsnaam Ferwerd betekent 'Fer' hetzelfde als veer waardoor de geschiedenis een beetje voortleeft. Tegenwoordig zijn veel mensen bekend met de verbinding tussen Holwerd en Ameland maar plaatsen als Ferwerd en Zwarte Haan raken in de vergetelheid. De verbinding Holwerd-Ameland v.v. werd van belang toen de Friese Admiraliteit te Dokkum was gehuisvest. In de Rentmeestersrekeningen wordt de veerman Holwerd-Ameland in 1612 en 1614 in dat verband genoemd. In de tweede helft van de zeventiende eeuw bleken officiële stukken van de Staten van Friesland voor de Heer van Ameland via Dokkum en Holwerd naar Ameland te worden verzonden (1675, 1678 en 1681). Men is er nog niet achter waarom en waarvoor tussen Blija en Ameland een verbinding werd onderhouden, daar de afstand zowel Blija-Ferwerd als Blija-Holwerd slechts 3 kilometer bedraagt.
Deze kaart komt uit de atlas van Eekhoff dat in 1849-1859 is vervaardigd. Te zien is de plek waar de voormalige veer vanaf Ferwerd naar Ameland gelegen moet hebben. Vlakbij deze Amelander veer stonden twee states: klein én groot Sminia. Deze twee boerderijen bestaan nog steeds. Eén werd later als schuilkerk gebruikt waarin geregeld diensten werden gehouden.
Deze kaart komt ook uit de atlas van Eekhoff. De Amelander veer te Holwerd, in een vroeger stadium dan we die nu kennen, is duidelijk herkenbaar.
Veel schepen van en naar Ameland gingen Zwarte Haan in het Bildt aan. Daar kon voor de Amelander bevolking proviand worden ingeslagen maar ook passagiers worden overgebracht. Vervolgens viel met laag water de schepen voor de kust van Ameland op 'de ree' waar wagenaars kwamen om de spullen af te laden en naar de dorpen te brengen. In 1771 verbood het bestuur van de polder Nieuw Bildt veerschippers en vissers af te meren aan de paalschermen van de zeedijk. In ieder geval was tot de Tweede Wereldoorlog een intensieve verbinding tussen de Ballumerbocht op Ameland en Zwarte Haan. Er kwamen geregeld beurtschippers zoals de familie Bruin maar ook de Hollumer Jan Dirks Visser in de periode 1922-1936. Uiteindelijk zorgde de aanleg van de Afsluitdijk voor een verandering in de stroming in de Waddenzee met als gevolg dat veel vaargeulen dicht slibten voor het waterverkeer. Naast Zwarte Haan werd ook Nieuwe Bildtzijl vaak door vissers en veerschippers aangedaan. Dit blijkt uit een stuk uit het rechterlijk archief van de gemeente het Bildt uit 1612. Hierin wordt gewag gemaakt van "Betaelinghe van sijs over goederen na 't eijlant Amelandt up dye Nye Syl". Met "betaelinghe van sijs" wordt waarschijnlijk het regelmatig vervoeren van goederen naar Ameland bedoeld. Het begin van dit vervoer naar het eiland ligt mogelijk samen met de bedijking van het Nieuw Bildt in 1600.
Dit artikel is op basis van het boek Van postschip tot veerboot van Durk Reitsma geschreven. Mocht u meer informatie over de verbindingen naar Ameland willen hebben dan bevelen wij dit boek u van harte aan!
Door Jacob Roep (zie www.amelanderhistorie.nl )