4 februari 1222 de ‘geboortedatum’? Het kan ook 1, 2 of 3 februari zijn!
Om maar met de deur in huis te vallen: de datum van 4 februari voor de ‘geboorte’ van Boskoop is helemaal niet zeker. Mogelijk dat de officiële akte waarin Boskoop voor het eerst wordt genoemd ook op 1, 2 of 3 februari door Graaf Willem I is bekrachtigd.
In het zogenaamde ‘charter’ wordt alleen het jaartal 1222 genoemd, dus zonder maand en dag. Het Nationaal Archief (NA) heeft voor de datering ‘vóór 4 februari 1222’ gekozen omdat dit de sterfdag van Graaf Willem I is. Gelukkig maar - in alle gevallen is Boskoop 800 jaar of een paar dagen ouder.
Het is een ontnuchterende boodschap van Arjan Poelwijk, archiefspecialist van het Nationaal Archief, voor voorzitter Willem Kruiswijk van de Historische Vereniging Boskoop. Kruiswijk is welkom in de depots waar het NA eeuwenoude documenten bewaard. Voorzichtig wijst Poelwijk aan waar in de oorkonde de datum wordt vermeld en waar de naam ‘Buckeskop’. De plaatsnaam staat er twee keer in, de ene keer duidelijker dan de andere.
Sterfdag Graaf Willem I
,,De sterfdatum van Willem de Eerste is waarschijnlijk 4 februari van het jaar 1222. Dat jaar wordt ook genoemd in de oorkonde, maar geen specifieke dag. Maar omdat we de sterfdag van Willem weten, weten we dus dat we deze oorkonde moeten dateren op of vòòr 4 februari 1222. En als we daarover geen doordenken dan zou het zomaar zo kunnen zijn dat graaf Willem deze oorkonde op zijn sterfdag heeft bekrachtigd. Dat maakt het een bijzonder document”, aldus de archiefspecialist.
We zijn met Poelwijk in één van de depots van het Nationaal Archief, gevestigd aan de Prins Willem Alexanderhof in De Haag. In het gebouw vlak naast het Centraal Station wordt 140 strekkende kilometer archief bewaard. Dat is een lengte van Den Haag naar de Duitse grens aan bedrukt papier. Het depot bevindt zich in de kelder van het gebouw. Het is er fris. ,,Dat komt door de klimaatinstallatie. Als je hier wat langer bent, dan ga je het ook echt merken”. Voor de oude, kwetsbare documenten is het echter de ideale temperatuur en de ideale luchtvochtigheid.
Een stuk koeienhuid
In de vele stellingen waar Poelwijk ons doorheen voert duizenden dozen met inhoud. Bij één van de stellingen stopt hij en haalt een doos uit de stapel. ‘Dit is ‘m dus’, zegt hij. Hij neemt de platte doos mee naar een tafel en opent ‘m. In de doos drie eeuwenoude oorkonden. Bovenop het ‘charter’ over Buckeskop. Prachtig geschreven letters op een stuk koeienhuid van ongeveer 25 bij 20 centimeter.
In het stuk schenkt Graaf Willem I een behoorlijk geldbedrag aan de abdij van Rijnsburg. Met het geld kan de abdij het eigendomsrecht over Buckeskop (Boskoop) afkopen bij Gijsbrecht van Amstel. De heren Van Amstel hadden Boskoop als onderpand gekregen als vergoeding voor de geleden schade in de Loons-Hollandse oorlog. De ruim 350 jaar erna is de abdij eigenaar van Boskoop en zijn de Boskopers onderhorig aan de edele vrouwe van Rijnsburg.
Bidden voor het zielenheil van de graaf
Mag de datum van 4 februari misschien niet helemaal zeker zijn, zeker is wel dat de ‘geboorte’ van Boskoop vrijwel samenvalt met de sterfdatum van de graaf van Holland. Waarschijnlijk heeft de graaf op zijn sterfbed bepaald dat hij de abdij van Rijnsburg geld zou schenken. De stervende Graaf Willem I had wel een voorwaarde voor de schenking. In ruil voor de schenking moest de abdij een priester aanstellen die aan een speciaal altaar missen zou opdragen voor het zielenheil van de graaf en zijn familie. De bijzondere band met Rijnsburg eindigde niet met zijn dood. Niet alleen werd Willem in de abdij begraven, maar zijn dochter Ada werd later de abdis van Rijnsburg.
Oorkonde met grafelijk zegel
Hoe officieel is dit stuk beschreven koeienhuid, Arjan Poelwijk? ,,Dit is een zogenaamde oorkonde, ook wel charter genoemd. Het is een officieel document dat is bekrachtigd met een zegel van degene die het uitvaardigt. In dit geval dus Willem I, de graaf van Holland”.
De oorkonde wordt op z’n plek gehouden door transparante kunststoffen bandjes. Die maken dat de tekst goed leesbaar is, maar het stuk beschreven koeienhuid stevig vast ligt. Ook het zegel kan geen kant op. Het zegel en het lint waarmee dat zegel aan de oorkonde zijn bevestigd, dragen de sporen van acht eeuwen.
Poelwijk: ,,Dit soort oude zegels is in de loop van de tijd vaak beschadigd geraakt. Er is natuurlijk in die 800 jaar van alles met de oorkonde gebeurd. Ook deze oorkonde heeft vast van alles meegemaakt. De abdij werd immers tijdens de reformatie in 1574 verwoest. Daarna is er met de inventaris gesleept en dus ook met het archief”.
Reconstructie zegel
Ook het zegel aan de charter over Boskoop is gebroken. ,,Het zegel is niet alleen gebroken, een deel ervan hebben we ook niet meer. Om toch een beeld te krijgen van hoe het eruit zag, hebben we geprobeerd ‘m te reconstrueren. De donkere delen van het zegel zijn de originele delen van het zegel en de witte delen zijn toegevoegd door onze restauratoren”. Het lint, dat in de zegellak is verwerkt, is niet hersteld. Van het zonder enige twijfel ‘grafelijk mooie’ lint zijn nog slechts rafels over.
Poelwijk houdt de doos met de oorkonde liever niet schuin voor de foto. ,,Voor de zekerheid. Ik moet er niet aan denken dat de oorkonde of de zegel ondanks de beveiliging gaan schuiven. Het is kwetsbaar materiaal”.
Waarom is de oorkonde niet in Boskoop?
Het archief van de Abdij van Rijnsburg kwam terecht bij het Nationaal Archief. ,,Waarom ligt deze oorkonde in het Nationaal Archief en niet in een plaatselijk archief bijvoorbeeld in Boskoop? Dat is een lang verhaal. Deze oorkonde maakte deel uit van het archief van de abdij. Dat is begrijpelijk want het gaat tenslotte om een gift van graaf Willem de Eerste aan de abdis. De abdij en de vele bezittingen van de abdij vervielen na de reformatie aan de Ridderschap van Holland. En uiteindelijk is het archief van de abdij hier in de collectie van het Nationaal Archief terechtgekomen. Want wij zijn ook het rijksarchief voor de provincie Zuid-Holland. Alles wat er nog rest van het archief van de abdij is hier terug te vinden. En dat is best interessant want de abdij had niet alleen een bijzondere positie, maar ook vele bezittingen, zoals Boskoop”.
Over 800 jaar nog steeds te raadplegen
Het Nationaal Archief doet er alles aan om het Boskoopse charter en al die andere eeuwenoude documenten veilig te bewaren. Poelwijk: ,,Deze oorkonde is 800 jaar oud en als Nationaal Archief willen we dat deze bij wijzen van spreken over nog eens 800 jaar nog steeds te raadplegen is. Voor een deel doen we dat door de documenten te digitaliseren en op onze website beschikbaar te stellen. Maar we willen het origineel natuurlijk ook bewaren. En dat doen we door ervoor te zorgen dat er in onze depots een constante temperatuur, constant verse lucht en een optimale luchtvochtigheid is. Bij elkaar zijn dat de optimale condities voor het bewaren van papier en perkament”.
Als het bezoek vertrekt, sluit Poelwijk weer voorzichtig de doos met de ‘geboorteakte’ van Boskoop. Onder het toeziend oog van voorzitter Willem Kruiswijk van de Historische Vereniging. ‘’Zorg je er goed voor”, zegt Willem met een knipoog.