Paasgebruiken

Niet te doven traditie

Tijd van burgers en stoommachines

Het verschijnsel paasgebruiken in Denekamp, buurschappen en dorpen rondom Denekamp is eeuwenoud en springlevend tegelijk, gezien de steeds maar groeiende belangstelling.

De oorsprong

De oorsprong van de paasgebruiken kan nergens worden achterhaald. Al in de Germaanse cultuur werden bij het ontwaken van de lente vuren ontstoken. Deze rituele vuren maakten deel uit van de lentefeesten, vaak ter ere van een godin van het leven en de vruchtbaarheid.
Circa 800 na Chr. deed het christendom zijn intrede in onze omgeving. Missionarissen als Liudger koppelden christelijke feesten aan de Germaans godsdienstige gewoonten. De kerk propageerde het paasfeest als belangrijkste viering van het kerkelijk jaar. Op Goede Vrijdag, de vrijdag voor Pasen, herdenken christenen het lijden en de kruisdood van Jezus. Met Pasen vieren zij Jezus' opstanding. Tijdens het eerste concilie van Nicea (325) bepaalden paus Sylvester samen met 318 bisschoppen dat Pasen gevierd moest worden op de zondag na de eerste volle maan in de lente. Hoe de vermenging van de christelijke leer met de oude cultuur precies plaats heeft gevonden, zullen we nooit weten. Dit geldt ook voor de herkomst van paasgebruiken zoals het eiergaddern, de paasstaak, het paasstaak slepen en de brandende teerton. Sinds wanneer en waarom Judas en Iskariot de "leiders" waren van de Denekampse paasgebruiken is onbekend.

De huidige paasgebruiken

Bernard ten Breul is de oudst bekende Judas. In 1894 had hij met Gerard Derkman van het Elferman als Iskariot de eer de paasgebruiken te mogen leiden. De gebruiken zijn nauwelijks veranderd. Op Palmzondag trekken Judas en Iskariot met een grote schare kinderen door het dorp voor het eiergaddern. Waar vroeger met name eieren werden verzameld, vraagt men tegenwoordig geld van de bevolking om de gebruiken te bekostigen. Op Paaszaterdag zorgt de mannelijke bevolking ervoor dat er voldoende hout wordt opgehaald voor het paasvuur. Op de Eerste Paasdag zet zich om 13.00 uur onder leiding van Judas en Iskariot een grote menigte zingend in beweging richting de havezate Singraven. Daar wordt de heersende "kasteelheer" om een paasstaak gevraagd. Deze wijst Judas en Iskariot drie bomen aan om uit te kiezen. Judas klimt bovenin de boom om het touw vast te maken. Ondertussen wordt begonnen met het hakken van de boom. Daarna worden lange kettingen gevormd van mensen die hand in hand de paasstaak naar het dorp slepen. Dit moet voor 15.00 uur klaar zijn, iedereen dient dan bij het paaslof in de Nicolaaskerk aanwezig te zijn. Na het paaslof trekt men massaal naar de "poasbult" om de paasstaak, met bovenin de teerton, te plaatsen. Wanneer deze rechtop staat, volgt het ritueel van verkoop van de paasstaak en van de ringen van de teerton. Tot slot nodigt Judas iedereen uit om 's avonds bij het paasvuur aanwezig te zijn.
Gerespecteerde Denekampse families nemen taken op zich om Judas en Iskariot te ondersteunen. Veelal wordt een taak doorgegeven van vader op zoon. Zo zorgen de families Wintels, Grote Punt en Rijnders al vele decennia voor het omhakken van de uitgekozen boom. En de families Wolkotte en Oude Elferink voor het graven van het gat voor de paasstaak. In het verleden vonden slechts drie keer de paasgebruiken niet plaats: in 1918, het laatste jaar van de Eerste Wereldoorlog, in 1945 toen Denekamp met Pasen werd bevrijd, en in 2001 vanwege de besmettelijke ziekte mond- en klauwzeer.

Ook in buurschappen en kerkdorpen

De paasgebruiken in buurschappen en kerkdorpen rond Denekamp kennen gelijksoortige rituelen, met dezelfde bewogenheid. Er zijn verschillen. Zo hebben in Tilligte en Beuningen Judas en Iskariot geen rol. Daar worden de gebruiken bewaakt en in ere gehouden door de poaskeals. Lattrop en Breklenkamp hebben elk één Judas, maar wel één gezamenlijk paasvuur. In de Mekkelhorst nemen ze op Paaszaterdag de paasstaak gelijk mee met het hout halen. De buurschap Noord Deurningen haalt op Eerste Paasdag met een platte wagen de paasstaak. Deze wordt meestal omgehakt door iemand die door verhuizing of trouwerij het dorp verliet of gaat verlaten. Het dorp Noord Deurningen sleept met mankracht de paasstaak naar hun paaswei. Vóór 1924 vierden de bewoners van het landgoed Singraven samen met Noord Deurningen, daarna kozen zij voor een eigen uitvoering.

Levend erfgoed

Paasgebruiken binden al eeuwen de samenleving in Noordoost Twente, ze zijn levend erfgoed geworden. De blijkbaar niet te stillen honger naar verbondenheid en oude waarden zorgt ervoor dat vele oud-inwoners voor de paasgebruiken terugkeren naar de geboortestreek. De gebruiken bieden tegenwicht aan een maatschappij waarin het "ik" in plaats van "wij" steeds belangrijker is geworden.