De Nagelhoutcollectie

Een kunstzinnige nalatenschap

Tijd van televisie en computers

De gemeente Rijssen-Holten is eigenaar van een interessante kunstcollectie. Deze collectie draagt de naam van de verzamelaar en schenker, de Holtense huisarts J.P. Nagelhout (1901-1975). Na het overlijden van zijn echtgenote Coba Nagelhout-Klijzing (1902-1991) is de verzameling van 70 schilderijen en drie beeldhouwwerken aan de gemeente Holten geschonken. Het echtpaar wilde hierdoor uitdrukking geven aan de verbondenheid met het dorp, waarin ze met zoveel genoegen gewerkt en geleefd hadden.

J.P. Nagelhout

Joannes Pieter Nagelhout werd op 11 juli 1901 in het gehucht Moerbeek in Noord-Holland geboren. Zijn ouders hadden een bloeiend boerenbedrijf. Jo was het vierde kind van Jan Nagelhout en Aatje Schaap. Hij verliet het ouderlijk huis toen hij 20 jaar was om medicijnen te gaan studeren in Amsterdam. Al in zijn studiejaren toonde hij veel belangstelling voor beeldende kunst, in het bijzonder voor de schilderkunst. In 1930 kwam Nagelhout als jonge arts naar Holten, waar hij de praktijk van de toenmalige huisarts Bessinkpas overnam. De dorpsgenoten informeerden bij Bessinkpas naar de opvolger. De dokter reageerde laconiek met de volgende woorden: "Och, de man past wel in het landschap".

Culturele activiteiten

Nagelhout organiseerde kunstenaarsuitwisselingen en was zeer begaan met noodlijdende kunstenaars. Eén van zijn eerste acties was gericht op kunstenaarsreizen van Nederlandse schilders naar Frankrijk (1949). In de buurt van Chamonix, en later in vele andere steden in Frankrijk, wist het echtpaar Nagelhout diverse toezeggingen te veroveren van hoteliers om een Nederlandse schilder onder te brengen. Deze plannen had hij tijdens de oorlog gemaakt. Met zijn goede vriend Herman Schönfeld Wichers (Belcampo), in die tijd huisarts te Bathmen, besprak hij zijn ideeën. Tussen 1950 en 1970 kwamen op zijn initiatief groepen Franse, Monegaskische, Belgische, Zwitserse en Engelse kunstenaars naar Holten en omliggende plaatsen. Deze schilders werden ondergebracht in hotels. De hoteleigenaar kreeg als vergoeding een schilderij van de gehuisveste schilder. Ook organiseerde Nagelhout exposities van de werken van deze kunstenaars.

Loterijen

In zijn eigen dorp Holten richtte Nagelhout de Holtense Kunst Club (HKC) op. Hieraan was een loterij verbonden, waarmee kunstwerken konden worden gewonnen. Door aankoop van loten werd men automatisch lid van de club. Bij de oprichting van de club zei burgemeester Enklaar: "De meest ondemocratische instelling van Holten, want dokter Nagelhout beslist alles, maar iedereen is het hiermee eens." Een tweede, landelijke verloting, was de Loterij Opdrachtschilderijen. Nagelhout moedigde onder meer zijn collega's in heel Nederland aan een lot van f 2,50 te kopen. De winnaars daarvan kregen een bedrag als prijs toegekend, waarvoor zij een kunstwerk in opdracht konden laten maken ofwel een werk bij een kunstenaar of galerie mochten uitzoeken. De prijzen varieerden van f 300,‒ tot f 1.000,‒.

Permanente tentoonstelling

Nagelhout bouwde in de loop van de jaren een bijzonder kunstcollectie op. Deze bevat onder meer werken van de schilders Johannes C.B.Sluijters, Isaac Lazarus Israëls en Raoul Hynckes. Ook werk van de regionale kunstenaars Jan Voerman en Cornelis (Kees) Stoop zijn in de collectie opgenomen. Bij testament werd vastgelegd dat de collectie of een deel daarvan moest worden geëxposeerd, zodat de bevolking van Holten ervan kon genieten. De Stichting Collectie Nagelhout (SCNH) kreeg het beheer over het cultureel erfgoed van Nagelhout. Ze draagt zorg voor de schilderijen en organiseert regelmatig exposities. In het Kulturhus van Holten komt een permanente tentoonstellingsruimte beschikbaar voor de collectie van de medicus-mecenas van Holten.